98-5-20
در نمایشگاه EuroTier 2018 در شهر هانور آلمان مطرح شد:
آینده کشاورزی و تغذیه مردم را
با محصولات تراریخته چگونه می‌توانیم توجیه کنیم؟
از دیدگاه کارشناسان
شرکت بایر آلمان
به دنبال چاپ مطلبی تحت عنوان سرطان‌زایی محصولات تراریخته و شرح مراحل دستکاری ژنتیکی بذرها از یک سو و مصرف علف‌کش‌هایی مانند «گلی‌فوسیت» که در دو مرحله این مخاطرات را به وجود می‌آورند، در گفت‌وگویی که سردبیر مجله کشاورز در آلمان با کارشناسان این شرکت داشته است، شرکت بایر با توجیهی خاص، اتهامات وارده را به محصولات تراریخته رد کرده و در مقام دفاع چنین اظهارنظر نموده که سعی شده توضیحات ارائه شده به زبان آلمانی، توسط سردبیر به فارسی قابل درک ارائه شود؛ ضمن آنکه مجله کشاورز هنوز قانع نشده است که در مقابل استدلال‌های قبلی چاپ شده، بتواند رأی خود را به سلامت محصولات تراریخته بدهد.
اولاً شرکت بایر آلمان امتیاز کاربرد فناوری تولید محصولات تراریخته را از شرکت موسانتو به مبلغ 120 میلیارد یورو خریداری کرده است، ولی اجازه مصرف آن را در کشور آلمان ندارد، زیرا مصرف‌کننده‌های آلمانی با شعار؛ « از دستکاری ژن‌ها پرهیز کنید» جلوی مصرف آن را گرفته‌اند.
همواره سئوالات مربوط به کشاورزی و تغذیه مورد بحث‌وجدل قرار گرفته است. وقتی در مورد حمایت از گیاهان، تغییرات آب و هوایی، مرگ‌ومیر حشرات یا درخصوص اطمینان از بقا زندگی کشاورزان بحث می‌شود همواره انسان‌ها را تحت تأثیر احساسی خود قرار داده است. چرا که نظرات و اعتقادات بی‌شمارمتفاوتی در این راستا وجود دارد. لیکن در دو مورد همواره اتفاق نظر بوده، اول اینکه کشاورزی در آینده می‌باید
به اندازه کافی سودمند باشد تا تغذیه جمعیت روبه‌افزون انسانی را با قیمت‌های مناسب پاسخگو باشد. دوم اینکه همزمان کشاورزی باید مداوم و پایدار باشد تا منابع اولیه را به مخاطره نیندازد؛ چرا که اساس زندگی ما بر پایه آنهاست. لازم است ما تمام سعی و تلاش خود را کرده تا به این دو مهم دست یابیم.
سئوال اینجاست: چنین بحث و جدلی به چه صورت باید پی‌ریزی و هدایت گردد؟
ما معتقدیم باید براساس حقایق مستند و قابل امتحان باشد. وقتی که ما قبول داشته باشیم که یک بحث برمبنای دلایل و حقایق منطقی استوار است در این صورت همگی طرف‌ها می‌بایست آن را قبول داشته باشند در غیر این صورت نتیجه‌ای حاصل نمی‌گردد و پیدا کردن راه‌حل‌ها بغرنج‌تر می‌شود. بنابراین در اینجا با استفاده از این بحث به بعضی از سئوالات اعتراض‌آمیز که اغلب به دانش کشاورزی وارد می‌شود جواب داده خواهد شد. ما به شما جواب‌های مستندی که بر مبنای دانش شناخته شده علم روز استوار است، خواهیم داد.
به چه دلیل کشاورزی محتاج به سموم دفع آفات است؟
هر کشاورز باید محصولات خود را در مقابل آفات کشاورزی محفوظ نگه دارد همان‌طور که او حیوانات خانگی خود را باید در مقابل امراض و انگل‌ها حفاظت کند. این وظیفه روز به روز از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود چرا که محصولات کشاورزی آن‌چنان که شما تصور می‌کنید در مقابل آفات و امراض مقاوم نیستند. قبلا کشاورزان برای حفاظت از محصولات خود از مواد سمی و تلخی علیه آفات استفاده می‌کردند، اما زارعان، باغداران و دامداران در طول سال‌ها کار و زحمت توانستند میزان مصرف این مواد را به شکل محسوسی تقلیل دهند. نه تنها برای اینکه مواد غذایی دارای ارزش غذایی بالاتری می‌شدند، بلکه از همه مهم‌تر مواد غذایی مزه مطبوع‌تری پیدا می‌کردند. این موضوع را البته متخصصان دفع آفات کشاورزی هم متوجه شده بودند؛ به‌خصوص وقتی که یک نوع محصول خاص در مساحت بسیار زیاد کشت می‌شد. پنجاه سال قبل، کشاورزان مجبور بودند علف‌های هرز را اغلب به‌وسیله دست جمع‌آوری کنند، اما امروزه روش‌های مدرن جدیدی وجود دارد. شامل:
• سموم دفع علف‌های هرز
• استفاده از حیوانات
• پرورش هدف‌مندانه گیاهان و حیوانات
باید توجه نمود که اجازه مصرف بی‌حد و اندازه و به‌دلخواه سموم دفع آفات برای کشاورزان امکان‌پذیر نیست و فقط به شرط تأیید کارشناس میسر می‌باشد. ثبت و ضبط دفتری میزان مواد مصرف شده و همچنین پیروی کردن از قوانین مصرف سموم کاملاً الزامی است. این موارد تنها برای ارزش قائل شدن به محیط‌زیست و کشاورزان و مصرف‌کننده نهایی محصولات نیست، بلکه برای جلوگیری کردن از مقاوم‌سازی آفات درمقابل سموم کشاورزی هم می‌باشد. با وجود این نمی‌توان همیشه جلوی تحول و دگرگونی گیاهان هرز را گرفت. گیاهان زائد و بی‌مصرف، خود را در هر موقعیتی با محیط پیرامونشان سازش می‌دهند؛ وقتی که به‌صورت منظم و پیاپی از یک روش خاص استفاده شود؛ حتی به روش‌های دستی مثل بیرون کشیدن علف‌های هرز با دست، مسائل خاص خود را بروز می‌دهند؛ به همین دلیل برای مبارزه با گیاهان مقاوم و متحول شده، به روش‌های مختلف مبارزه و همچنین سموم دفع آفات احتیاج است.
سموم دفع آفات کشاورزی باعث تضمین برداشت محصول می‌شود.
عوامل ایجاد بیماری در گیاهان و آفات وعلف‌های هرز، مهم‌ترین تهدیدکننده اراضی بزرگ کشاورزی هستند.
سهم برداشت نسبی افزایش برداشت با استفاده از سموم دفع آفات یا بدون سموم دفع آفات، چه نتایجی را در مزارع سیب‌زمینی، سویا، ذرت، گندم و برنج، ایجاد می‌کند؟
به چه شکل امنیت سموم دفع آفات تضمین شده است؟
مجوز استفاده، از یک سم دفع آفات کشاورزی که باید به کشاورزان کمک کند تا با امراض آفات و محصولات انگلی (علف‌های هرز) مقابله کنند، به‌سختی و با دقت بالا و برای مدت طولانی تعیین می‌گردد.
ادارات و سازمان‌های اروپای متحد و همچنین هریک از اعضای اتحادیه اروپا دقیقاً مشخص و معین کرده‌اند که کدام تحقیق و پژوهش و کدام مدارک و اسناد برای مجوز یک سم جدید دفع آفات لازم و ضروری است و باید ارائه گردد. هرمجوز جدید برای مدت 10 سال معتبر است و بعد از اتمام این مدت، باید درخصوص درخواست تجدید مدت مجوز اقدام نمود. در این صورت مراجع مربوطه کنترل کرده که آیا دانش و علم جدیدی وجود دارد که مانع ازصدور تجدید مجوز شود که وظیفه اثبات وجود مدارک به‌طور معمول در اختیار شرکت است.
وظیفه اثبات وجود مدارک شامل تشریفات قانونی صدور مجوز برای داروها، اتومبیل‌ها، هواپیماها و محصولات دیگر از این قبیل است. در اینجا شرکتی که محصولی را تولید و اقدام به‌فروش آن می‌نماید، باید ایمنی محصول تولید شده خود را (در اینجا سم تولید شده) به اثبات برساند؛ یعنی شرکت باید آزمایش‌های فراگیر و گسترده زهرشناسی را اجرا نماید. مواد به‌کار گرفته شده در تولید سموم دفع آفات، جزء مطمئن‌ترین موادی به‌حساب می‌آیند که بهترین آزمایش‌های ممکنه روی آنان صورت پذیرفته است(از دیدگاه ایمنی). در یک اقدام مبتکرانه که در آن شرکت بایر نقش پیشرو را اتخاذ کرده بود، تمام نتایج اطلاعات پژوهش‌های مهم روی ایمنی سموم دفع آفات را در فضای مجازی برای عموم به رؤیت گذاشت. ادارات فدرال آلمان که مسئولیت صدور مجوز مصرف این مواد را به‌عهده دارند، قبل از انجام هرکاری، آزمایش‌ها و امتحان‌های لازم را در این خصوص که آیا این مواد برای انسان، حیوان و محیط‌زیست ایمنی دارند یا نه، انجام می‌دهند.
به‌طور مثال انستیتو فدرال آلمان در خصوص ارزشیابی ریسک‌ها (BfR) قبل از صدور مجوز مصرف برای گلی‌فوسیت در آلمان بیش از هزار مورد از تحقیقات انجام شده در این مورد را ارزشیابی نموده است.
آیا گلی‌فوسیت واقعا خطرناک است؟
گلی‌فوسیت یکی از معروف‌ترین و شایع‌ترین علف‌کش‌های دنیای امروزی است که به‌طور عمده در کشت‌وکار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
گلی‌فوسیت در خدمت کشاورزان تمام دنیاست که زمین‌هایشان را با قیمت بسیار نازل قبل از کشت به‌صورت اساسی از علف‌های مضر بزدایند. علف‌کش‌ها این امکان را برای کشاورزان فراهم میکنند که برداشت محصول 1 تا 22 درصد افزایش یابد و به‌همین دلیل برای کشاورزان یک امر بسیار حیاتی محسوب می‌شود و در این حالت رقابت کشاورزان را با سایرین بر سر قیمت کالا امکان‌پذیر می‌کند. گلی‌فوسیت بهترین علف‌کش آزمایش شده دنیاست. نه تنها برای اینکه در زمین‌های کشاورزی به‌سرعت تجزیه و جذب می‌شود، بلکه به‌خاطر تأثیر مخرب خیلی کمی که روی حیوانات و انسان‌ها می‌گذارد و این امر در تحقیقات و بررسی‌ها به‌اثبات رسیده است؛ چرا که سموم مذکور در مدت بسیار کوتاهی به‌وسیله کبد از بدن دفع می‌گردد.
هر چند که گلی‌فوسیت باعث تغییر ماهیت اعضا (جهش ژنتیکی) می‌شود، ولی باید توجه کرد که این چنین تغییراتی فقط در گیاهان مشاهده شده است؛ به‌عبارتی میزان سم در گلی‌فوسیت کمتر از میزان سم در نمک طعام برای انسان است. بی‌خطر بودن (ایمنی) گلی‌فوسیت برای انسان، حیوان و محیط‌زیست در بیش از 3000 تحقیق علمی انجام شده و به‌اثبات رسیده است. با توجه به‌خصوصیات خیلی خوب این محصول، درسنوات قبل در مجامع عمومی، بحث و جدل‌های زیادی در خصوص سموم دفع آفات کشاورزی (به‌صورت منفی) صورت پذیرفته است.
مهم‌ترین نکته در این بحث و جدل‌ها این است که اصطلاحاً اذعان شده که چنین محصولاتی احتمالاً برای محیط‌زیست و سلامتی دارای ریسک بالایی هستند.
چرا گلی‌فوسیت اینقدر مهم است؟
رقابت‌های بین‌المللی درخصوص تولید و فروش محصولات غذایی باعث ایجاد هزینه‌های سرسام‌آور برای واحدهای کشاورزی می‌شود. کشاورزان تأثیر بسیار ناچیزی روی محصولات تولیدی خودشان (مواد غذایی و خوراک دام) دارند و برای بقاء خودشان در دراز مدت مجبورند با سودمندی بالایی کار کنند (محصول زیادتر، پرت کمتر) به همین دلیل گلی‌فوسیت این امکان را برای کشاورزان فراهم می‌کند که زمین‌هایشان را با سودمندی بالا و هزینه‌های کمتر اداره کنند. یک تا 22 درصد افزایش محصول برداشتی، به علت وجود علف‌های هرز کمتر، این امکان را فراهم می‌کند که حدود 25 درصد سود بیشتری نسبت به کشاورزانی که از گلی‌فوسیت استفاده نمی‌کنند، حاصل شود. همزمان نتایج مصرف گلی‌فوسیت نشان‌دهنده مناسب بودن آن برای محیط‌زیست است. با استفاده از گلی‌فوسیت احتیاجی به شخم زدن زمین وجود ندارد و این امر از یک طرف باعث جلوگیری از فرسایش خاک می‌شود و از طرف دیگر، احتیاجی به مصرف دیزل برای شخم‌زدن زمین وجود ندارد (به دلیل تولید کمترCO2). براساس محاسبات گروه کلفمن در آلمان، استفاده از گلی‌فوسیت در بخش کشاورزی سالیانه معادل 100000 تن دی‌اکسیدکربن کمتری وارد جو زمین می‌کند.
آیا گلی‌فوسیت باعث ایجاد سرطان می‌شود؟
در ماه سوم سال 2015 میلادی، آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطانی (IARC) که زیرمجموعه‌ای از سازمان بهداشت جهانی (WHO) است، گلی‌فوسیت را به‌عنوان «عامل احتمالی ایجاد سرطان» طبقه‌بندی نمود. (برخلاف همه طبقه‌بندی‌های انجام شده قبلی خود و همچنین برخلاف تمام سازمان‌های سایر کشورهای جهان). سایر سازمان‌ها صدور مجوز مصرف، اعم از درون‌مرزی و برون‌مرزی علف‌کش‌ها را به‌عنوان «بی‌تأثیر برای ایجاد سرطان» طبقه‌بندی کرده‌اند. انستیتو فدرال آلمان درخصوص کنترل ریسک‌ها (BIR) برای اظهارنظر درخصوص گلی‌فوسیت بیش از 1000 پژوهش علمی را مد نظر قرار داده است.
طبقه‌بندی مثل یک لیوان گرم چای
مهم این است که باید توجه کرد که چه پیغامی به دیگران ابلاغ می‌گردد، وقتی که گلی‌فوسیت در طبقه‌بندی «احتمالاً سرطان‌زا» قرار گیرد. یعنی طبقه‌بندی تحت‌عنوان «طبقه‌بندی 2A» طبقه‌بندی در این گروه به این معنی است که می‌بایست در خصوص مصرف آن، افزایش احتمالی ریسک‌ها را مد نظر قرار داد، ولی همچنین این امکان وجود دارد که دلایل اثبات وجود سرطان در این خصوص، دارای دلایل دیگری به جز استفاده از گلی‌فوسیت است (نمی‌توان به‌طور یقین ثابت کرد علت بروز سرطان، سموم دفع آفات است). در تعدادی از پژوهش‌ها به موارد بسیار محدودی اشاره شده که بین استفاده کردن از گلی‌فوسیت و یک حالت خاص سرطان رابطه‌ای مشاهده شده است. سرطانی به نام Non-Hodgkinlymphom که همیشه مربوط به اثر مخرب گلی‌فوسیت در مزرعه بوده است (کشاورزانی که با گلی‌فوسیت در تماس مستقیم و مداوم هستند) نه به‌دلیل مصرف مقدار کم آن در چرخه غذای ما انسان‌ها. در طبقه‌بندی 2A، آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان(IARC ) به‌جز گلی‌فوسیت، همچنین نوشیدنی‌های گرم بالای 65 درجه را در این رنج طبقه‌بندی کرده است. گوشت قرمز، شیفت کاری افراد و همچنین کار آرایشگران را هم در این ردیف «احتمالاً سرطان‌زا» طبقه‌بندی کرده است.
آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطانی (IARC) فقط خطر اساسی و مهم که احتمالاً ممکن است از یک ماده حاصل شود را مورد ارزیابی و مطالعه قرار می‌دهد، نه اینکه احتمال وقوع یک حادثه را. آیا گلی‌فوسیت برای حشرات مضر است؟
منتقدان همواره استدلال میکنند که گلی‌فوسیت میتواند قاتل حشرات گوناگون باشد و گیاهانی را که حشرات برای ادامه حیات به آنان احتیاج دارند از بین می‌برد. به‌همین دلیل، گوناگونی زیستی هر روز محدود و محدودتر می‌شود، اما گلی‌فوسیت فقط روی ساختار گیاهان مؤثر است.
این درست است که گلی‌فوسیت منحصراً یک علف‌کش زراعی و باغی است. این بدین معنی است که تمام گیاهانی که سمپاشی می‌شوند، محکوم به نابودی هستند و فقط در صورتی که از لحاظ ژنتیکی تغییر ماهیت داده‌اند و در مقابل گلی‌فوسیت مقاوم هستند، اجازه ادامه بقا را دارند.
این نیز درست است که در مرحله اول گلی‌فوسیت، در زمین‌های زیرکشت کشاورزان به‌کار گرفته می‌شود، یعنی مزارع کشاورزی. چنین جایی نه مجاز برای زندگی حشرات است و نه مجاز برای منبع غذای حشرات محسوب می‌شود. جایی که گندم و ذرت کشت می‌شود را نمی‌توان همزمان به‌عنوان منبع سرشاری از منابع غذایی برای تأمین غذای حشرات محاسبه کرد. کشت محصولات کشاورزی و از همه مهم‌تر استفاده از زمین‌ها برای مقاصد کشاورزی همیشه روی دوش گوناگونی زیست‌محیطی، سنگینی می‌کند. این اصل از سال‌ها قبل بوده و با بحث‌وجدل درخصوص گلی‌فوسیت هیچ ارتباطی ندارد. گلی‌فوسیت فقط روی ساختار گیاهان مؤثر است. در تحقیقات شرکت بایر، اثر مخرب گلی‌فوسیت روی حشرات یا سایر حیوانات در هیچ موردی به اثبات
نرسیده است.
اصلاً ردپای گلی‌فوسیت در مواد غذایی چه‌کار می‌کند؟
در سنوات قبل، گزارش‌های بی‌شماری درخصوص وجود گلی‌فوسیت در محصولات غذایی مانند آرد خمیر،آبجو، یا کورن فلکس منتشر شده است، اما بدین معنی نیست که کشاورزان میزان مصرف گلی‌فوسیت را در محصولاتشان افزایش داده‌اند. اثبات تعداد دفعات بیشتر گلی‌فوسیت درمحصولات غذایی، به پیشرفت‌های عظیم انسان در تکنیک تجزیه‌وتحلیل ارتباط دارد. در این میان این امکان وجود دارد که یک جزء بسیار کوچک از یک حبه قند را در Bodensee (نام دریاچه‌ای در جنوب آلمان نزدیک مرز سوئیس) تجزیه و تحلیل نمود. براساس تحلیل علمی، این اصل از مدت‌ها قبل وجود دارد که اندازه و حجم مصرف یک ماده، سمی بودن یا نبودن را مشخص می‌کند. شاید یک دلیل در این‌خصوص این است که منتقدان تقریباً هرگز درخصوص میزان دقیق مصرف گلی‌فوسیت اظهارنظر نمی‌کنند. به هنگام اثبات وجود اثر گلی‌فوسیت در مواد غذایی، اغلب، میزان سموم مصرفی براساس میکرو گرم اذغان شده است. این یک میلیونم یک گرم و به‌عبارتی 0.000001 گرم است. اگر ما توجه داشته باشیم که میزان سم در گلی‌فوسیت کمتر از میزان سم در نمک طعام یا پودرآشپزی است، پس دیگر هیچ تهدیدی برای سلامتی انسان‌ها ندارد.
به چه میزانی غذای ما سالم و قابل اطمینان است؟
تمام مصرف‌کنندگان در اروپا می‌توانند بدون دغدغه خاطر از مواد غذایی استفاده کنند. اصلاً مهم نیست در زمین‌های کشاورزی به‌صورت ارگانیک یا غیرارگانیک کشت شده‌اند. فقط در موارد بسیار نادر، سازمان‌های کنترل‌کننده به مواردی برخورد کرده‌اند که میزان سموم دفع آفات در محصولات غذایی، بیش از میزان مجاز قانونی تعیین شده است. بر مبنای اظهارات اداره فدرال، حمایت از مصرف‌کننده و سازمان ایمنی محصولات غذایی (BVL) در ابتدای سال 2018 در اروپا فقط 9درصد از نمونه‌های دریافتی محصولات غذایی مورد ایراد واقع شده‌اند. در آلمان حتی فقط 6درصد از نمونه‌ها مورد قبول واقع نشده‌اند. باید این نکته را مورد توجه قرار داد که حداکثر میزان قانونی مجاز مواد مضر که توسط سازمان‌های مربوطه در این‌خصوص مشخص شده، فقط به‌صورت محدود برای مصرف‌کننده قابل اتکا است. این بدین معنی است که این مواد زمانی سلامت انسا ن را به مخاطره می‌اندازد که حدوداً صد بار بیشتر از حداکثر میزان قانونی مجاز، در مواد غذایی
یافت شوند.
اغلب سموم طبیعی در گیاهان منشأ طبیعی دارند.
یکی از بزرگ‌ترین نقش‌های سموم دفع آفات، مربوط به سموم طبیعی دفع آفات محصولات کشاورزی است.
همان‌طور که شیمیدان آمریکایی، «بروس آمس» محاسبه کرده است. هرانسان در صورت مصرف بالا و متنوع مواد غذایی شامل مصرف بالای سبزی و میوه، روزانه بالقوه میتواند فقط 1.5گرم مواد سمی وارد بدن خود کند. این مقدار معادل 50 تا 60 عدد دانه برنج است. 99.9درصد از این سموم مبدأ و منشأ طبیعی دارند. این بدین معنی است که گیاهان این سموم را خود برای مقابله با رقبا و آفات کشاورزی تولید میکنند. (سیستم دفاعی گیاهان) مثلاً سیب‌زمینی سم زلانین، بادمجان و کدو مواد تلخ خطرناک و فلفل، سم اعصاب «کاپسایسین» به‌عبارتی از میزان 1.5 گرم مواد سمی که بالقوه میتواند وارد بدن انسان شود (معادل 50 تا 60 عدد دانه برنج) فقط معادل 0.0015 گرم مربوط به سموم شیمیایی هستند و مابقی مربوط به سموم طبیعی.
تحول و دگرگونی در انسان‌ها و حیوانات باعث به وجود آمدن مقاومت در کبد شده است که آنها را در مقابل این عنصر طبیعی (سم گیاهان) محافظت می‌کند. بدن اکثر این مواد سمی را بدون هیچ مشکلی خنثی و بی‌اثر می‌کند، اما نه تمام آنها را. برای مثال نوعی سم قارچ موسوم به (knollenblaetter) که کبد نمی‌تواند آن را دفع و خنثی کند. به‌همین دلیل سموم مصنوعی(شیمیایی) دفع آفات در یک پژوهش گسترده، جهت صدور مجوز مصرف مورد بررسی و آزمایش قرار می‌گیرند و فقط وقتی که ایمنی آنها به اثبات برسد، مجوز مصرف صادر می‌گردد. تقریباً اکثر آثار سموم در مواد غذایی، مربوط به سموم طبیعی هستند که گیاهان اغلب به مقدار زیاد سمومی تولید میکنند که آنها را در مقابل رقبا و آفات محافظت می‌نمایند.