99-1-10
تکميل زنجيره‌ها در بخش‌کشاورزي ميتواند پشتوانه صادرات پايـدار اين محصولات براي رونق توليد باشـد
با بهره‌گيري از ماشين‌آلات و تجهيزات مدرن ميتوان، ضمن افزايش توليد و کاهش هزينه‌‌ها، قدرت رقابتي توليدکنندگان داخـلي در بـازارهــاي بيـن‌المللي را ارتقـا بخشيـــد
علاوه بر اين که دولت‌‌ها به چشم صنعتي واجب و بنيادي براي توسعه پايدار به آن نگاه مي‌‌کنند، در بازار جهاني امروز از موقعيت خوبي براي درآمدزايي برخوردار است. با توجه به تنوع آب و هوايي و اقليمي‌در ايران که امکان توليد انواع مواد غذايي را فراهم مي‌‌آورد، موقعيت جغرافيايي کشور به گونه‌اي است که صنعت غذايي ايران به راحتي ميتواند با برنامه‌ريزي بلندمدت در بازار موادغذايي کشورهاي منطقه، از جايگاه مناسبي برخوردار باشد. اما ساختار کهنه و قديمي‌کشاورزي در ايران و همچنين تجهيزات و تکنولوژي فرسوده، باعث شده که کشاورزي ايران عليرغم ظرفيت‌‌هاي بالا نتواند آن‌گونه که بايد توسعه پيدا کند. به عنوان نمونه، فروش زعفران ايراني با برند کشورهاي ديگر در بازارهاي جهاني را ميتوان يکي از نتايج اين غلفت به شمار آورد.
ايرانيان از ديرباز در شرايط مختلف آب و هوايي به طراحي‌‌هاي متفاوت کشاورزي دست زدند که ساختار قنات در مناطق کويري و ديمي‌در مناطق کوهستاني را ميتوان جزو اين دستاوردها به شمار آورد. ولي در سال‌‌هاي اخير که اين ظرفيت ناديده گرفته شده، متاسفانه علاوه بر کاهش کيفيت محصولات، کشاورزان عمده سنتي نيز از بازار حذف شده اند و اين صنعت به سمت واردات محوري سوق پيدا کرده است. اين در حالي است که بخشي از بخش خصوصي کشور که در صنايع غذايي فعاليت مي‌‌کنند، اذعان دارند که با توجه به ظرفيت‌‌هاي آب و هوايي و پهناوري ايران، ميتوان روي صنعت کشاورزي به عنوان يکي از پردرآمدترين صنايع تکيه کرد. مخصوصاً در شرايطي که دولت درگير تدوين طرح‌‌هاي اقتصادي با محوريت فاصله‌گيري از اقتصاد نفتي است، ميتوان روي صنعت غذايي و کشاورزي به عنوان معيار توسعه پايدار حساب ويژه‌اي باز کرد؛ چرا که ايران در توليد 25 محصول مقام اول تا دهم را دنيا به خود اختصاص داد، اما هنوز جايگاه خود را در زمينه صادرات پيدا نکرده است.
توليـد بـراي صـادرات در اين صنعت ميتواند رونق پايدار کشاورزي را در پي داشته باشد
مزيتهاي بالاي کشاورزي در ايران
ايران در حوزه کشاورزي، از مزيتهاي نسبي بالايي براي صادرات برخوردار است. به گفته کارشناسان، در اين بخش جدا از داشتن مزيت نسبي و طبيعي، ميتوان مزيت رقابتي نيز ايجاد کرد و با بهره‌گيري از ماشين‌آلات و تجهيزات مدرن، ضمن افزايش توليد و کاهش هزينه‌‌ها، قدرت رقابتي توليد کنندگان داخلي در بازارهاي بين‌المللي را ارتقاء بخشيد.
البته، ورود تکنولوژي روز دنيا به عرصه‌‌هاي کشاورزي، نيازمند سرمايه‌گذاري است و برنامه‌ريزي‌‌ها و سياست‌گذاري‌‌ها در کشور بايد به نحوي باشد که توليدکنندگان داخلي بتوانند محصولات کشاورزي را با هزينه پايين توليد و با قيمت رقابتي در بازارهاي مصرف داخلي و خارجي عرضه کنند.
توسعه صادرات محصولات کشاورزي، مستلزم شناسايي محصولات مزيت‌دار، تعيين بازارهاي هدف صادراتي، توليد کيفي و رقابتي، بسته‌بندي مناسب، بازاريابي علمي، حمل و نقل ارزان و مصاديقي از اين نوع است.
مهندس علي شريعتي مقدم، رئيس کميسيون اطاق بازرگاني ايران در گفتوگو با سردبير مجله کشاورز: اهميت صنعت کشاورزي در ساختار اقتصادي و «ثروت‌آفريني» اين چنين ميتواند توجيه شود که بعضي از تفکرات مبني بر عدم توسعه بخش کشاورزي به دليل کمبود آب و بازدهي پايين در ميان برخي از سرمايه‌گذاران، غلط است؛ چرا که اين صنعت يکي از شاخص‌‌هاي توسعه پايدار کشورهاي مختلف است.» او افزود: «صنعت کشاورزي به عنوان بخشي که امنيت غذايي جامعه و کشور به آن وابسته است، فارغ از صادرات محور و واردات محور بودن ساختار صنايع غذايي، از اهميت زيادي در طرح‌‌هاي توسعه اي دولت‌‌ها برخودار است؛ چرا که عملاً با توسعه بخش کشاورزي، بهره‌وري در ساير بخش‌‌ها نيز افزايش پيدا مي‌‌کند.»
شريعتي با بيان اين که کشاورزي ميتواند محور توسعه اشتغال در کشور باشد، گفت: «ايران به دليل داشتن اقليم‌‌هاي مختلف و خاک حاصل خيز در بخش کشاورزي، ظرفيت بالايي براي اجراي واحدهاي خرد و کلان توليدي دارد و هم اکنون نيز ايران در توليد محصولات باغي، جايگاه قابل قبولي در بازارهاي جهاني دارد.»
او افزود: «ايران در توليد محصولات باغي رتبه 8 تا 10 جهان را به خود اختصاص داده است و در توليد بعضي از ميوه‌‌ها همچون انار شناخته شده است.»
وي با مرور سهم بخش کشاورزي از اشتغال گفت: «بخش کشاورزي نزديک به 50 درصد در اشتغال روستايي سهم دارد که متاسفانه در سال‌‌هاي اخير به دليل عدم مديريت برنامه‌‌هاي توسعه اي صنعت کشاورزي با کاهش روبه‌رو شده است.»
«رتبه ايران از آن جهت حائز اهميت است که با وجود ساختار و تجهيزات فرسوده کشاورزي ايران، با کشورهاي پيش‌رويي همچون ترکيه، برزيل و چين در حال رقابت است؛ کشورهايي که با تبيين برنامه‌‌هاي مدون در قالب زمان‌بندي‌‌هاي ميان مدت و بلندمدت توانسته اند نتايج قابل قبولي از اين صنعت به دست آورند.»
«همه اين شواهد حاکي از آن است که ميتوان با مکانيزه تر کردن و علمي‌کردن کشاورزي ايران، هم باعث افزايش توليد و هم باعث افزايش اشتغال در اين زمينه شد.»
براساس آمارها، حدود 11 درصد از اراضي کشاورزي ايران را باغ‌‌ها تشکيل مي‌‌دهند که از اين ميزان يک درصد به صورت ديمي و 10 درصد آبي هستند. از 89 درصد باقي مانده اراضي کشاورزي که زمين‌‌هاي زراعي هستند نيز 46 درصد به صورت ديم و 36 درصد به صورت آبي استفاده مي‌‌شود.
متوسط قيمت هر تن کالاهاي صادراتي بخش کشاورزي 941 دلار بوده که در مقايسه با متوسط قيمت هر تن کالاهاي صادراتي غيرنفتي کشور (384 دلار)، 145 درصد بيشتر است.
آمار صادرات محصولات کشاورزي
آمارهاي تجارت خارجي گمرک ايران نشان مي‌‌دهد تا 11 ماهه سال 1397 معادل 195 هزار و 692 تن سيب‌زميني از گمرک‌‌هاي ايران خارج شده است که ارزش اين حجم، 202 ميليون و 913 هزار دلار، معادل 1326 ميليارد تومان بوده است.
ايران به دليل داشتن اقليم‌‌هاي مختلف و خاک حاصل‌خيز در بخش کشاورزي، ظرفيت بالايي براي اجراي واحدهاي خرد و کلان توليدي دارد و هم اکنون نيز ايران در توليد محصولات باغي، جايگاه قابل قبولي در بازارهاي جهاني دارد. همه شواهد حاکي از آن است که ميتوان با مکانيزه‌تر کردن و علمي‌کردن کشاورزي ايران، هم باعث افزايش توليد و هم باعث افزايش اشتغال در اين زمينه شد.
همچنين، ميزان صادرات بادمجان در اين مدت حدود 140 هزار و 841 تن، معادل 49 ميليون و 36 هزار دلار، برابر با 383 ميليارد و 500 ميليون تومان بوده است.
صادرات گوجه‌فرنگي تازه يا سرد کرده نيز در همين مدت 572 هزار و 855 تن بوده که معادل 244 ميليون دلار به ارزش ريالي 1369 ميليارد و 630 ميليون تومان است.
همچنين، صادرات گروه کالايي «پياز و موسير» که در ماه‌‌هاي بعد از عيد دچار افزايش قيمت در بازار شد، تا پايان بهمن ماه سال گذشته معادل 124 ميليون دلار و به ميزان 342 هزار و 671 تن بوده است.
کوچک بودن رقم صادراتي اين اقلام، زماني برجسته مي‌‌شود که آن را با هزينه‌‌اي که بابت واردات موز انجام شده، مقايسه کنيم. بر اساس آمارهاي واردات گمرک ايران، اين رقم تا پايان بهمن ماه سال گذشته 390 هزار و 278 تن، معادل 1366 ميليارد و 618 ميليون تومان و به ارزش دلاري 326 ميليون و 783 هزار دلار بوده است.
همچنين، به گزارش مرکز ملي مطالعات راهبردي کشاورزي و آب اتاق ايران، در دوازده ماهه سال 1397، مقدار صادرات محصولات کشاورزي و صنايع غذايي 6 ميليون و 956 هزار تن به ارزش 6 ميليارد و 400 ميليون دلار بوده که از نظر وزن 9/5 درصد و از نظر ارزش 4/14 درصد کل صادرات کالاهاي غيرنفتي کشور را به خود اختصاص داده است. ارزش صادرات دوازده ماهه نخست سال 97 نسبت به گزارش سالانه سال قبل 7/5 درصد کاهش داشته و در مقايسه با متوسط سال‌‌هاي برنامه پنجم نيز 8/3 درصد کاهش دارد. اقلام عمده صادرات محصولات کشاورزي و صنايع غذايي شامل انواع ميوه‌‌هاي درختي به ارزش يک ميليـــارد و 459 ميليــون دلار با سهـم 31 درصد و انواع سبزيجات و محصولات جاليزي به ارزش يک ميليارد و 208 ميليون دلار با سهم 4/7 درصد و ماهي و ميگو به ارزش 7/313 ميليون دلار با سهم 7/6 درصد از کل ارزش صادرات محصولات کشاورزي بوده است.
با بهره‌گيري از ماشين‌آلات و تجهيزات مدرن ميتوان، ضمن افزايش توليد و کاهش هزينه‌‌ها، قدرت رقابتي توليدکنندگان داخـلي در بـازارهــاي بيـن‌المللي را ارتقـا بخشيـــد
عمده‌ترين مقاصد صادرات محصولات کشاورزي و صنايع غذايي (از نظر ارزش)، کشورهاي عراق، افغانستان، امارات متحده عربي، پاکستان، فدراسيون روسيه، هند، ترکيه، ويتنام، ترکمنستان و آلمان بوده که سهم آن‌‌ها به ترتيب 5/39، 6/12، 5/7، 8/2، 4/2، 3/2، 1/2 درصد بوده است و در مجموع حدود 82 درصد کل ارزش صادرات بخش کشاورزي کشورمان را به خود اختصاص داده‌اند.
متوسط قيمت هر تن کالاهاي صادراتي بخش کشاورزي 941 دلار بوده که در مقايسه با متوسط قيمت هر تن کالاهاي صادراتي غيرنفتي کشور (384 دلار)، 145 درصد بيشتر است. همچنين، متوسط ارزش گمرکي هر دلار محصولات کشاورزي و صنايع غذايي صادراتي در 9 ماهه سال 97، بالغ بر 49 هزار و 854 ريال و متوسط کل صادرات غيرنفتي کشور 48 هزار و 495 ريال بوده است.