98-5-6
حفظ سلامت شیر و فرآوردههای شیر مورد مصرف روزانه افراد جامعه
باید دقیقاً از طرف تولیدکنندگان، تهیهکنندگان
و مسئولین بهداشت و تغذیه مردم رعایت گردد
دکتر داریوش نیاکان
تعریف علمی شیر
«شیر مادهای است که از پستان سالم با شرایط کامل بهداشتی دوشیده شده، نه مادهای از آن کسر و نه مادهای به آن اضافه شود.» باید توجه داشت که کارخانجات شیر مختارند برحسب تقاضای مصرفکننده، مقدار درصد چربی شیر را کم و زیاد نمایند که معمولاً از 5هزارم درصد تا شیر کامل با رعایت استاندارد مربوطه مجاز میباشد.
شیر سالم، یک ماده حیاتی است که نوزاد پستانداران برحسب نوع پستاندار تا مدت زمان معینی غذای آنها شیر بوده و سپس به خوردن غذاهای دیگر عادت میکنند، ولی مصرف روزانه شیر را نباید فقط به دوره شیرخوارگی محدود کرد، بلکه برای هر انسانی در تمام دوره زندگی، مصرف روزانه شیر سالم و فرآوردههای سالم شیر از ضروریات غذای روزانه میباشد. از این ماده حیاتی در کتابهای مقدس ادیان مختلف به نیکی ذکر شده است.
خوشبختانه امروزه افراد جوامع مختلف به ارزش و اهمیت این ماده حیاتی، غذایی، درمانی و حتی اقتصادی آشنا شده و روزانه در سبد غذایی افراد از غنی و فقیر، شهری و روستایی شیر و یا حداقل یکی از فرآوردههایتهیه شده از شیر وجود دارد و با اطمینان میتوان گفت که در سبد غذایی روزانه هر ایرانی، شیر و انواع فرآوردههای سالم شیر مانند پنیر، ماست و دوغ وجود دارد.
باید دانست که در بافت پستان برای تولید هر گرم شیر، حداقل 8 هزار گرم خون باید جریان نماید. حال باید به این اهمیت پی برد که برای یک لیتر شیر، حداقل 8 هزار گرم خون باید از بافت پستان عبور نماید و ارزش زحمات مادر یک طفل مشخص میشود.
مولانا علیه رحمه در باب دوم از کتاب مثنوی میفرماید:
تا نزاید بخت تو فرزند تو خون قرمز کی شود شیر شیرین خوش شنو
که بعد از قرنها، دانشمندان رشته صنایع شیر به این موضوع پی بردند. شیر در بدنسالم و پستان سالم، تحت تأثیر عواملی از قبیل ایمونوگلوبولینها (IMMUNOGOLOBULNS)، فاگوسیتوزها (PHAGOCYTOSIS)، لاکتوپراکسیدازها (LACTOPEROXIDASE) و لاکتوفرین (LACTOFERIN)، سالمسازی شده به نام استریلیزاسیون سرد از پستان خارج میشود. خروج شیر از پستان، یک مرحله بحرانی است، زیرا در این مرحله و بعد است که ممکن است سلامت شیر خود را از دست داده و آلوده شود.
پیشینیان، شیر را مادهای مقدس دانسته و حتی اضافه کردن آب به شیر را از بزرگترین گناهان میپنداشتند. به تدریج که افراد بشر به اهمیت شیر آشنا شدند، به سرد کردن و محفوظ نگه داشتن ظرف محتوی شیر اهمیت دادند و به تدریج از افزودن هر گونه ماده مضر خارجی به شیر خودداری نمودند.
پس از آنکه مؤسسه استاندارد بینالملل (ISO) تأسیس گردید و مراکز مقننه رسمی در کشورهای دنیا به وجود آمد، قوانین و استانداردهایی برای شیر و فرآوردههای شیر تدوین شد و اجرای قوانین و استانداردهای مربوط به شیر و فرآوردههای تهیه شده از شیر اجباری گردید و سپس سازمان بینالمللی شیر به نام INTERNATIONALDAIRYFEDERATION(IDF) تأسیس گردید. مرکز این فدراسیون از ابتدای تأسیس تاکنون در شهر بروکسل، پایتخت بلژیک است و کشور ایران هم در سال 1355، رسماً عضو این فدراسیون قرار گرفت که این فدراسیون در مورد تدوین قوانین و استانداردهای مربوط به شیر و فرآوردههای شیر دخالت دارد. با توجه به این همه اهمیتی که مسئولین مربوطه کشورهای دنیا به سلامت این ماده حیاتی دارند، هنوز هم از طرف عدهای، دخالتهایناروایی بر روی سلامت شیر و فرآوردههای شیر متأسفانه میشود.
پس از تولید انواع آنتیبیوتیکها و مصرف این گونه داروها به نام آنتیبیوتیکها و سولفامیدها و داروهای مشابه، دامداران برای معالجه دامهایمبتلاء به بیماریهای عفونی و عفونی مزمن به خصوص بیماری ورم پستان (MASTITIS) از انواع آنتیبیوتیکها مصرف مینمودند و مینمایند. سازمان ISO، استاندار مشخص و حد معینی از این داروها را فقط در شیر مجاز دانست و بیش از میزان مجاز در شیر را غیرقانونی نموده و اجرای این استاندارد را برای کارخانجات شیر، پنیرسازی و بستنیسازی و سایر کارخانههایی که شیرخام را دریافت میدارند، الزامی دانست.
مدتی است که کشاورزان و دامداران، مصرف بعضی هورمونهای مختلفی را برای رشد سریع و تقویت گیاهان بر روی بذر یا خود گیاه، به خصوص علوفه مورد مصرف دام به کار میبرند و دامداران هم برای مقدار شیر تولیدی روزانه و بهبود کیفیت شیر، انواع هورمونها را از راه تزریقی و یا خوراکی به دام میخورانند که مشکل زیانآور بزرگی را برای مصرفکنندگان ایجاد مینماید که اخیراً شکل جنرال میل (GENERALMILIS) و شرکت DANNONاز دریافت هر گونه شیری که آلوده به هورمون HORMONمخصوصاً هورمون (BST) RECOMBINANT BOVNE SOMATO TROPIN که یک نوع هورمون مصنوعی مربوط به (BGH) است را منع نمودهاند و سازمان فدراسیون بینالمللی شیر (IDF) هم اقدام این دو شرکت بزرگ تهیهکننده شیر و فرآوردههای آن را تأیید نموده و این اقدام را برای تمامی شیری که در دنیا تولید میگردد یا به عبارت دیگر تولیدکنندگان شیر الزامی دانسته و نیز همگام با این اقدامات، سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) در آمریکا و سازمان USDAکشاورزی و سلامت آمریکا استفاده از هر گونه هورمون را روی دامها و گیاهان خوراکی و علوفهای منع کردهاند. انشاءالله که دامداران با تجربه کشور خودمان و کارخانجات صنعتی شیر که سهم بزرگی در تغذیه و سلامت مردم دارند، به این مهم واقف و از به کار بردن هر گونه هورمونی خودداری بنمایند.