تشخیص مزاج‌های گوناگون و تأثیر آنها در تغذیه

97-5-26

دکتر حسین روازاده

همه جنبه‌های زندگی ما تحت تأثیر بدن‌مان قرار دارد. نوع غذایی که می‌خوریم، می‌تواند تأثیرات بسیار مهمی برهمه اعضای بدن ما، از مغز و اعصاب گرفته تا قلب و معده و کبد و کلیه‌ها داشته باشد، تا حدی که در بعضی از انواع مزاج، خوردن یک غذای نامناسب می‌تواند عواقب زیادی داشته باشد. مثلاً در ساده‌ترین حالات، افرادی را می‌بینید که حتی با خوردن یک خرما بدنشان جوش می‌زند.

عقیلی خراسانی از دانشمندان بزرگ طب اسلامی – ایرانی، در کتاب ارزشمند خود «خلاصه الحکمه» بیان می‌دارد: اگر بخواهید صحت یا سلامت هر مزاجی را حفظ کنید، باید کیفیت و ماهیت غذا، شبیه به مغتذی (فرد تغذیه‌کننده) باشد به‌گونه‌ای که آنچه وارد بدن فرد می‌شود، منافی و مزاحم نباشد. غذای نامناسب با مزاج شما می‌تواند موجب تغییرات خواب، حالات عصبی، اختلال حافظه، اختلال هضم، اختلال دفع، عوارض پوستی، نشانه‌های درگیری کبد و قلب و اندام‌های تناسلی گردد.

نوع نوشیدنی‌ها، لباس‌ها، هوای استنشاقی، مقدار حرکت و استراحت روزانه، چگونگی دفع و حالت‌های عصبی و روانی، مستقیماً با حالات طبیعی و مزاجی مرتبط هستند؛ بنابراین برای داشتن زندگی طبیعی و سالم، وزن مناسب و آرامش روحی، همه ما نیازمند به شناختن مزاج و طبیعت خود هستیم.

مزاج خود را چگونه بشناسیم؟

نتیجه و حاصل هضم غذا چهار خلط است که نام و خصوصیات آنها به قرار زیر است:

1- خلط دم یا خون که گرم و تر است و خلطی است قرمز رنگ، بی‌بو و شیرین.

2- خلط صفرا که گرم و خشک و تلخ‌مزه و رنگ آن، قرمز روشن و مایل به زرد است. صفرا، کف خون است و موجب لطافت خون و افزایش قدرت نفوذ آن می‌شود.

3- خلط بلغم که سرد و تر، بی‌بو و مایل به شیرینی است. این خلط با خون می‌آمیزد و در شرایط لازم می‌تواند به خون تبدیل شود.

4- خلط سودا که سرد و خشک و مزه آن ترش با گسی بسیار است. سودا، دُردی و رسوب خون طبیعی است و برای تغذیه اعضای خاصی مانند استخوان‌ها به کار می‌رود و ریزش آن به معده از جانب طحال موجب ایجاد اشتهاست.

بدن همه انسان‌ها از این چهار خلط تشکیل یافته است اما نسبت آنها در افراد مختلف فرق می‌کند.

در تعدادی خلط خون یا دم بیشتر از سایر اخلاط است، این افراد مزاج گرم و تر دارند و آنها را دموی می‌گویند.

در تعدادی، خلط صفرا بیشتر از سایر اخلاط است، این افراد مزاج گرم و خشک دارند و آنها را صفراوی می‌گویند.

در تعدادی، خلط بلغم بیشتر است، این افراد مزاج سرد و تر دارند و آنها را بلغمی می‌گویند.

در تعدادی، خلط سودا بیشتر است، این افراد مزاج سرد و خشک دارند و به آنها سوداوی می‌گویند.

اما در تعدادی نیز این اخلاط نسبتاً در حالت تعادل هستند، این افراد مزاج معتدل دارند.

مزاج گرم و تر (دموی)

هیکل دموی‌ها درشت است؛ موی پرپشت دارند و پوستشان سرخ و سفید است؛ عروق روی دست‌ها برجسته است؛ نبض آنها پر و قوی است؛ در لمس، پوست بدنشان گرم و مرطوب است؛ قدرت حرکات بدنی آنها بالاست و صدایی رسا و محکم دارند؛ خواب خوبی دارند، هرچند بی‌خوابی را هم تاحدی تحمل می‌کنند؛ قدرت هضم و اشتهایشان خوب است و معمولاً یبوست ندارند؛ تحمل گرما و سرمای زیادی دارند، اما بیشتر خنکی و سرما را ترجیح می‌دهند؛ مزه موردعلاقه آنها شیرینی و ترشی است و میل و توان جنسی آنها بالاست.

از لحاظ ساختار روانی

دموی‌ها معمولاً افرادی آرام، خوش‌خلق و صمیمی هستند؛ افراد شجاع و جسوری هستند و معمولاً پیشرو و رهبر گروهند، بی‌خیال و سرزنده و اغلب بی‌حساب و کتاب‌اند؛ دیر خشمگین می‌شوند اما اگر عصبانی شوند، احتمال دارد رفتارهای مخاطره‌آمیز از خود نشان دهند.

مزاج گرم و خشک (صفراوی)

افراد لاغر هستند اما استخوان‌بندی آنها درشت است. موهای پرپشت و سیاه و گاهی مجعد دارند و به‌علت حرارت و خشکی زیاد، بیشتر مستعد تاسی سر هستند؛ سفیدی چشم آنها مایل به زرد و عروق روی دست آنها برجسته است؛ نبض سریع و قوی دارند؛ در هنگام  لمس، پوست بدنشان گرم و خشک است؛ قدرت و سرعت حرکات بدنی آنها بالاست و پیوسته، سریع و بلند صحبت می‌کنند؛ خوابشان کم و سبک است؛ قدرت هاضمه آنها خوب است و معمولاً یبوست دارند؛ گرما را تحمل نمی‌کنند، فصل تابستان برایشان غیرقابل تحمل است و بیشتر زمستان را دوست دارند؛ تمایل به ترشی دارند و از نظر جنسی تمایل بالا اما توان متغیر دارند.

از لحاظ ساختار روانی

از حافظه و قدرت یادگیری بالایی برخوردارند؛ افرادی بسیار پرجنب‌وجوش، باهوش و فعال هستند؛ روابط اجتماعی آنها قوی است؛ آتشین‌مزاج، عجول و بی‌قرارند؛ خیلی زود عصبی و خشمگین می‌شوند، اما فوراً پشیمان می‌گردند؛ اصولاً مزاج‌های گرم، یعنی دموی‌ها و صفراوی‌ها از لحاظ اعمال بدنی و خصوصیات حیاتی از قدرت بالایی برخوردارند؛ گرما موجب افزایش کارکرد اعضای مختلف، از مغز و اعصاب گرفته تا اندام‌های تناسلی می‌گردد.

مزاج سرد و تر (بلغمی)

هیکل بلغمی‌ها معمولاً درشت است اما چربی بدن آنها بیشتر از عضلات است و معمولاً چاق و پرچربی هستند؛ پوستشان سفید است و موهای کم‌پشت و لختی دارند؛ نبض آنها کند و نرم است و چندان قوی نیستند؛ در لمس، پوست بدنشان سرد و مرطوب و نرم است؛ در حرکات کند و آرام هستند و با تأنی صحبت می‌کنند؛ خواب آنها سنگین و زیاد است؛ اشتهایشان زیاد نیست و قدرت هضم بالایی ندارند؛ از نظر میل و قدرت جنسی در حد قابل انتظار نیستند و سردی و رطوبت بدن، توان جنسی آنها را کاهش می‌دهد.

از لحاظ ساختار روانی

بلغمی‌ها معمولاً افرادی آرام، تسلیم‌پذیر و مسالمت‌جو هستند؛ چندان خود را درگیر نمی‌کنند؛ بیشتر دوراندیش و بااحتیاط هستند و در انجام امور از خود شجاعت نشان نمی‌دهند؛ روابط اجتماعی آنان چندان قوی نیست و از حافظه و قدرت تمرکز بالایی برخوردار نیستند؛ دیر عصبانی می‌شوند و صبور، کند و کم‌انرژی‌اند.

مزاج سرد و خشک (سوداوی)

هیکل سوداوی‌ها حالت مینیاتوری دارد، یعنی اغلب افرادی هستند لاغر، با استخوان‌های نازک و کشیده؛ رنگ پوست سوداوی‌ها از سفید تا سبزه تیره متغیر است؛ موی بدن آنها کم است و موی سر به‌علت سردی و خشکی، زودتر دچار سفیدی یا حالت گندمگون می‌شود؛ نبض آنها تقریباً کند، اما سفت و باریک است؛ در لمس، بدنشان سرد و خشک و پوستشان سفت است؛ حرکاتشان از حالات آرام و کند تا معمولی متغیر است؛ با حتیاط و دقت صحبت می‌کنند، در نتیجه کلامشان سریع و بلند نیست؛ از خشکی بینی شکایت دارند؛ زود، سیر و سریع، گرسنه می‌شوند؛ قدرت هاضمه بالایی ندارند؛ از نظر قدرت و میل جنسی در درجه پایین هستند و تمایلشان به رفتار محبت‌آمیز بیش از آمیزش جنسی است.

از لحاظ ساختار روانی

افراد سوداوی مزاج افرادی خشک، کم‌معاشرت، تابع مقررات و فنی، دقیق، حسابگر، دوراندیش و اغلب سمج هستند و در صورت خروج از تعادل، بیشتر مستعد افکار و خیالات و بدبینی و ظن و گمان هستند؛ قدرت حافظه آنها در حد معمول است؛ اگر نسبت به کسی کینه داشته باشند، از دل بیرون نخواهند کرد؛ اصرار دارند که هر کاری را به انجام برسانند و جنبه عقلانی امور را بیشتر مدنظر دارند؛ دوستی با سوداوی‌ها کار ساده‌ای نیست.

ادامه دارد…