98-7-23
بستر رشد مناسب
محققان در زمينه كودهاي بيولوژيك دريافته‌اند كه مخلوط كردن مواد خامي كه در گِل دريا وجود دارد با هوموس مايع توليدي، يك بستر بسيار مطلوب و مناسب را براي رشد گياه به‌وجود مي‌آورد. كاتاليزور اصلي محرك رشد مناسب گياه، مصرف مخلوط هوموس در خاك و سپس فعال شدن مراحل هوموسي شدن خاك است.
هوموس، مواد شيميايي مركبي است كه در همه خاك‌هاي خوب، آب و ذرات همراه آن يافت مي‌شود. هوموس در چرخه طبيعت و شرايط طبيعي، طي هزاران سال از تجزيه و فساد مواد گياهي و جانوري به‌وجود مي‌آيد.
يك خاك سياه خوب معمولي، به‌طور ميانگين حاوي 3 تا 10 درصد هوموس و ميزان آن در خاك‌هاي حاصلخيزتر بيشتر است. كودهاي بيولوژيك مقدار هوموس خاك را تا حدي افزايش مي‌دهد كه بستر آن شروع به فعاليت بيولوژيكي منظم مي‌كند.
با توجه به جدول تركيب هوموس و مقدار عناصر موجود در كودهاي بيولوژيك درمي‌يابيم كه بيشتر كربن موجود در اين قبيل هوموس‌ها، به موادي با انرژي و ارزش بيشتر تبديل شده است كه اين اختلاف‌ها به افزايش جمعيت باكتري‌ها و ساير ميكروارگانيزم‌ها در خاك زراعي كمك ميكنند.
تركيبات و مواد تشكيل‌دهنده كودهاي بيولوژيك
اين قبيل مخلوط‌هاي هوموس، بسيار متنوع و خارق‌العاده‌اند. متخصصان براي اطمينان از ميزان مواد گروه‌هاي phenolic، carboxylic و ketonic جهت تشكيل مقادير كافي اسيدهاي هوموسي و كاركرد مطلوب آنها، مواد آميخته با گِل دريا را به طور مداوم زير نظر مي‌گيرند.
دو گروه اصلي مواد آلي شيميايي موجود در هوموس، گروه اسيدهاي فوليك‌اند كه تقسيم سلولي، رشد طولي ريشه، وزن توده ريشه و سطح برگ سبز را تحريك ميكنند و گروه ديگر اسيدهاي هيوميك‌اند كه با بهبود مكانيزم تعريق در بافت‌هاي گياهي، رشد آنها را تحريك ميكنند و اسيدهاي اولئيك موجود در هوموس نيز روند توسعه و گسترش ريشه‌ها را بهبود مي‌بخشند.
تغييرات مولكولي
مواد هوموسي خاصيت كلوئيدي دارند و اين بدان معناست كه آنها مي‌توانند امولسيوني كوچك و محدود را از ذرات تشكيل دهند و مولكولهاي بزرگ را به مولكولهاي كوچك بشكنند و آنها را به مواد ديگر تبديل و مقدار مواد غذايي را براي جذب گياه، تأمين و تنظيم و مواد شيميايي آلاينده را تجزيه كنند.
مولكولهاي متنوع و پيچيده در انواع هوموس‌ها مانند يك فرايند انعطاف‌پذير عمل ميكنند و مي‌توانند با هر دو مواد «آب‌دوست» و «آب‌گريز» پيوند بخورند كه فرآيندي بي‌نظيري است. مجموع اين ويژگي‌ها، مولكولهاي هوموس را در جهت كنترل نقلوانتقال و نابودسازي يون‌هاي فلزات، مواد هسته‌اي راديواكتيو و تركيبات ارگانيك توانمند ميكنند.
شبكه مواد هوموسي در نهايت مي‌تواند مواد آلي يا غيرآلي موجود در خاك را يا از دسترس گياه خارج يا آنها را تجزيه و نابود كند. اين توان دوگانه مولكولهاي مواد هوموسي زماني كه خاك به مواد سمي آلوده شده باشد، خاصيت خود را نشان مي‌دهد.
آلوده‌كننده‌هاي آلي خاك به مجرد تماس با مولكولهاي مواد هوموسي موجود در آن، نمي‌توانند توسط زيست‌بوم خاك، جذب و باعث ايجاد مسموميت در موجودات درون آن خاك از جمله گياه و باكتري‌هاي مفيد خاك شوند. در اغلب پژوهش‌ها، كاهش چشمگيري در ميزان جذب فلزات سمي توسط موجودات زنده خاك مشاهده شده است.
تمركز و تجمع مواد غذايي
جريان جابه‌جايي مواد توسط سم هوموسي خاك، براي ادامه زندگي و رشد گياه بسيار با ارزش و بنيادي است؛ زيرا اين جريان، ورود مواد غذايي و مواد معدني را از خاك به گياهان فراهم مي‌كند. در واقع اين مولكولهاي مواد هوموسي موجود در خاكند كه مسئول تسهيل ورود مواد غذايي و مواد معدني به گياهانند. پژوهش‌هاي مكرر در اين زمينه نشان داده است كه گياهان به تنهايي و بدون حضور مواد هوموسي موجود در خاك‌ها، توانايي نگهداري خود و ادامه زندگي را ندارند.
مواد هوموسي موجود در خاك، نقش‌هاي ويژه‌اي را در دوران زندگي گياه ايفاء ميكنند و از تركيبات مهم هر خاك خوب به‌شمار مي‌روند. كودهاي ارگانيك با هدف ايجاد يك تعادل كامل بين مواد هوموسي خاك و مواد غذايي مورد نياز گياه، طراحي و توليد شده‌اند.
كرم‌ها و موجودات مفيد
هوموس بهترين شرايط محيطي براي زندگي و رشد كرم‌هاي خاك و ديگر موجودات زنده مفيد موجود در خاك را فراهم مي‌كند. كرم‌هاي خاكي نقش بسيار باارزشي در فراهم آوردن يك خاك خوب و سالم دارند. مواد آلي و ديگر مواد غذايي بلعيده‌شده توسط اين كرم، در لوله گوارشي هضم و عمل‌آوري مي‌شوند و فضولات خارج شده از بدن كرم، ماده مناسبي براي تغذيه خاك و متعاقباً گياه هستند.
كرم‌هاي خاكي با هوا دادن به خاك، گياه را در بهره‌برداري از آب و مواد غذايي موجود در خاك توانمند ميكنند؛ به‌طوري كه يك جمعيت كلوني فعال از كرم‌هاي خاكي مي‌تواند به اندازه 40 تن خاك خشك در هكتار را در مدت يكسال عمل‌آوري و مغذي كند. هنگامي كه كرم‌هاي خاكي با مصرف كودهاي شيميايي و حشره‌كش‌ها از بين مي‌روند، خاك فشرده و براي ريشه گياه غيرقابل نفوذ مي‌شود. در اين حالت، مواد آلي خاك به جاي اينكه مواد مغذي خود را با خاك عمقي مخلوط كنند، در سطح خاك گنديده و پوسيده مي‌شوند كه نتيجه اين فرايند ايجاد مشكل در زهكشي مناسب خاك است.
ديگر منافع هوموس
هوموس به جوانه‌زني گياهان و رشد آنها با افزايش ضريب نفوذ آب به پوسته بذور، كمك مي‌كند. اين كار پوسته بذر را مي‌شكند و پاره مي‌كند و رشد گياه را جلو مي‌اندازد و سلول‌ها نيز به‌دليل افزايش تقسيمات و طويل شدن، رشد بيشتري ميكنند. هوموس همچنين خاصيت نفوذپذيري ديواره سلولي را افزايش مي‌دهد و در نتيجه، مواد غذايي آسان‌تر وارد سلول‌هاي گياه مي‌شوند.
در دسترس بودن مواد غذايي متنوع در مراحل اوليه زندگي يك گياه، رشد آن را سرعت مي‌بخشد و باعث افزايش حجم ريشه‌ها و رشد بيشتر جوانه انتهايي آن مي‌شود. هوموس فعاليت آنزيم‌ها را كنترل و سوخت‌وساز گياه را تحريك مي‌كند. هوموس‌ها در واكنش تنفسي گياه به‌عنوان كاتاليزور عمل ميكنند و جذب دي‌اكسيد كربن و اكسيژن را توسط سلول‌هاي گياهي افزايش مي‌دهند. افزايش جذب مگنزيوم به ايجاد و ساخته شدن كلروفيل در گياه كمك مي‌كند.
هوموس فشار اسمزي در ماده خاك را تنظيم مي‌كند باعث انتشار يكنواخت مواد معدني در خاك مي‌شود. بايد توجه داشته باشيم كه شور شدن خاك، نتيجه به‌هم خوردن تعادل فشار اسمزي خاك و تبادل يوني آن است كه در نتيجه، هوموس به‌عنوان حافظ و ايجاد و تحريك‌كننده PH يا اسيديته خاك عمل مي‌كند و مقدار آن را به حالت خنثي نگه مي‌دارد.
هوموس در خاك، كاني‌ها و مواد معدني را به اندازه‌اي تجزيه مي‌كند كه مي‌توانند جذب ريشه گياهان شوند؛ براي مثال، كاني‌هاي فلزي نمي‌توانند جذب گياه شوند؛ مگر اينكه تغيير ساختار دهند. مولكولهاي هوموس، كاتيون‌هاي فلزي را در خود نگه مي‌دارند؛ تا زماني كه گياه به آن نياز پيدا كرد، در اختيارش قرار دهند كه اين پديده به «مخلوط فلزي» مشهور است.
در اين حالت، مواد غذايي آماده جذب و تبادلند كه در نتيجه، گياهان سرعت رشد بيشتري مي‌يابند كه در اين حالت آب كمتري هم براي سلامت و رشد گياه مورد نياز است؛ ضمن آنكه مقاومت به خشكي در گياه نيز افزايش مي‌يابد. يك گياه قوي و سالم، مقاومت بيشتري از خود نسبت به هجوم بيماري‌ها نشان مي‌دهد و توانش نسبت به حمله قارچ‌ها افزايش مي‌يابد.
مواد هوموسي همچنين آثار مثبتي روي RNA و DNA گياه دارند و آنها را در برابر هجوم خارجي مقاوم‌تر ميكنند. RNA و DNA از گروه‌هاي كربوكسيل‌ها و آمين‌ها تشكيل و هوموس‌ها نيز از همين گروه ساخته شده‌اند؛ بنابراين هوموس كاملاً با RNA و DNA گياه سازگار است و به عنوان پشتيبان ساخته شدن RNAها و DNAهاي جديد عمل مي‌كند.
هوموس تبادل آنيوني و كاتيوني را در خاك تنظيم مي‌كند. در كودهاي شيميايي، اكثر آنيون‌ها، فسفات، نيترات يا كلرين و كاتيون‌ها نيز پتاسيم، سديم، آمونيوم، كلسيم و مگنزيوم هستند. آنيون‌هاي موجود در كودهاي شيميايي با عناصر كمينه خاك تبادل و باعث شست‌وشوي اين عناصر به اعماق خاك و سفره‌هاي آب زيرزميني و ديگر جريان‌هاي آب مي‌شوند. در يك مزرعه معمولي فقط كمتر از 25 درصد كودهاي شيميايي قابل جذب گياهند و درصد باقيمانده نيز باعث آلودگي محيط‌زيست مي‌شود.
اگر خاك مزرعه حاوي هوموس كافي باشد، مازاد كود شيميايي به‌صورت معلق يا سوسپانسيون در مخلوط خاك و هوموس نگهداري و تا به‌تدريج جذب گياه مي‌شود؛ بنابراين نياز به مصرف كود شيميايي كاهش و به همان مقدار رشد گياه افزايش مي‌يابد؛ براي مثال، مصرف كود شيميايي فسفات بدون كاهش ميزان توليد محصول، تا 70 درصد كاهش مي‌يابد كه اين كاهش در نتيجه افزايش قدرت جابه‌جايي و نقلوانتقال فسفات موجود در سنگ‌هاي خاك اتفاق مي‌افتد؛ حال آنكه فقط 15 تا 20كيلو كود فسفات فعال در هر هكتار به خاك اضافه شده است.
مزاياي مخلوط‌هاي هوموسي با كيفيت بسيار بالاي ارگانيكي
- تهيه مواد غذايي ميكرو و ماكرو مورد نياز گياه
- جلوگيري از شست‌وشوي كودهاي شيميايي از خاك
- كاهش نياز به مصرف كودهاي شيميايي به تعداد يك‌چهارم در سال اول، يك سوم در سال دوم و يك‌دوم در سال سوم.
- افزايش قدرت نگهداري آب در خاك به مقدار 20 تا 24 برابر وزن همان مقدار آب
- رهاسازي مواد غذايي مورد نياز گياه با تجزيه مواد آلي
- افزايش و توسعه چشمگير ريشه گياهان
- بهبود و افزايش عناصر غذايي كمينه با روش تغيير ساختار
- بهبود وضعيت رطوبتي خاك
- تهيه تركيبات تغيير ساختار داده كه به‌صورت بيوشيميايي فعالند.
- كاتاليزور تمامي فعاليت‌هاي گياهان
- تأمين هوموس مورد نياز به اندازه هزينه مصرف كود آلي (فضولات دامي)
- افزايش مقدار مواد غذايي قابل دسترس گياه از طريق ايجاد خاصيت توان تبادلي عناصر و خاصيت حفظ و حفاظت محيطي هوموس
- افزايش توان تبديل كاه و كلش خاك به مواد آلي پوسيده (هوموس) مورد نياز
- كمك به بهبود كلروفيل‌سازي گياه
- تقويت ساختار آنزيمي گياهان
- سرعت بخشيدن به تقسيم سلولي
- سرعت بخشيدن به خنثي شدن مواد سمي موجود در خاك
- بهبود خواص فيزيكي خاك (خاصيت پوكي و پفكي خاك و نه شكننده و پوسته پوسته شدن آن)
- كمك به تنظيم اسيديته يا PH خاك
- كاهش فرسايش خاك
- كمك به تشكيل ساختمان مناسب خاك از طريق افزايش توان تهويه خاك
- توليد گياه قوي‌تر و سالم‌تر
- بهبود قدرت بازسازي گياهان پس از هرس، چراي دام يا چيدن (يونجه و شبدر)
- افزايش ميزان قند ميوه‌ها و سبزي تا 9 درصد
- افزايش ميزان پروتئين‌ها و ويتامين A در علوفه و دانه‌ها
- امكان رشد سريع‌تر و قوي‌تر جوانه‌ها (نهال‌هاي جوان)
- افزايش قدرت مقاومت گياهان به نقطه يخ‌زدگي و آفات
- افزايش قدرت انبارداري محصولات به مدت 8 روز يا بيشتر
ادامه دارد