99-4-39
امروزه بقای کره زمین و ادامه حیات بشر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی و آلودگی محیط زیست به بحرانی جدی و نگران کننده تبدیل شده است. ابعاد این بحران، مجموعه جهان را شامل می‌شود به طوری که اگر تدبیری جدی برای آن اندیشیده نشود تبعاتش دامنگیر یکایک کشورها خواهد شد و آیندگان به نیکی از ما یاد نخواهند کرد.
برگزاری کنفرانس بزرگ و پر اهمیت سازمان ملل متحد با نام رسمی کنفرانس محیط زیست و توسعه (ریودوژانیرو، ۱۹۹۲) و مشارکت فعال کشورهای جهان در این نشست (۱۸۱ کشور) نشان از گرایش توجه ملل مختلف به مسئله محیط زیست دارد. در این راستا سازمان ملل متحد فعالیت وسیعی را در ابعاد سیاسی، فرهنگی و اجتماعی به صورت کارشناسی انجام می‌دهد. در سراسر جهان دانشمندان به روشنگری در این زمینه می‌پردازند و افراد مختلف با تشکیل گروه‌ها و تشکل‌های گوناگون دست همکاری به سوی سایر اقشار جامعه دراز نموده، آنان را به جلوگیری از وقوع ضایعه‌ای مصیبت بار فرا می‌خوانند.
در زمینه حفظ محیط زیست و آموزش اخلاق زیست محیطی در قالب اندیشه دینی، مطالب فراوانی برای بحث و بیان وجود دارد.
نگاهی اجمالی و گذرا به مجموعه دین اسلام که شامل کتاب الهی (قرآن کریم) و سنت حضرت رسول اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) می باشد، مبين آن است که دین اسلام اهمیت فراوانی برای حفاظت از محیط زیست قائل است.
دین اسلام به دلیل جهان شمول و زمان شمول بودن و با توجه به جامعیت و خاتمیتی که دارد، دارای قواعد و احکامی است که در هر زمان و مکانی پاسخگوی نیازهای ثابت و متغیر انسان است.
به طور کلی در رابطه با ارتباط انسان و محیط، آیات قرآن بیانگر آن است که بین اعمال انسان و نظام تکوینی او ارتباط و پیوند نزدیکی وجود دارد؛ به طوری که اگر انسان بر اصول فطرت و قوانین آفرینش گام بردارد بركات خداوندی در نظام طبیعت، شامل حال او می‌شود و هرگاه برخلاف قوانین خلقت حرکت و عمل کند، نظام پیچیده و فوق العاده دقیق جهان به فساد می‌گراید و زندگی او را تباه می‌سازد.
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
«اگر فساد در خشکی و دریا پیدا شد به خاطر اعمالی است که مردم انجام دادند. خداوند می‌خواهد عکس‌العمل کارهای مردم را به آنها نشان دهد و نتیجه بعضی از اعمالی را که انجام داده‌اند به آنها بچشاند، شاید بیدار شوند و به سوی حق بازگردند»
«سوره الروم، آیه ۴۱»
بر اساس این آیه می‌توان گفت مسئول اصلی هر فساد، خود بشر می‌باشد و در واقع فساد، بازتاب اعمال مردم است. با توجه به مضمون آیات دیگر قرآن کریم این مسئله به وضوح مشخص است:
«و آنچه از مصیبت‌ها به شما می‌رسد به خاطر کارهایی است که به دست خود کرده‌اید، البته خدای تعالی از تأثیر بسیاری از کارهای شما جلوگیری می‌کند»
«سوره الشوری، آیه ۳۰»
«به درستی که خداوند نعمت هیچ قومی را سلب نمی‌کند و وضع آنان را تغییر نمی‌دهد تا خودشان وضع خود را تغییر دهند، هرگاه خدا برای قومی (بر اساس کردارشان) ضرری بخواهد دیگر برگشتی برایش نیست»
«سوره الرعد، آیه ۱۱»
«اگر اهل بلاد ایمان می‌آوردند و تقوی پیشه می‌کردند، ما برکت‌هایی از آسمان بر آنان می‌گشودیم و لیکن تکذیب کردند و ما به جرم این عادتشان، مجازاتشان کردیم»
«سورہ الاعراف، آیه ۹۶»
آیات مذکور دلالت دارد بر این که بین اعمال آدمی و نظام عالم ارتباطی خاص برقرار است. به طوری که اگر جوامع بشری عقاید و اعمال خود را بر طبق آن چه که فطرت اقتضا دارد وفق دهند، برکات به سویشان روان و درهای خیرات به رویشان باز می‌شود و چنانچه دست به استفاده بی رویه و اسراف کارانه از منابع طبیعی بزند، زمین و آسمان به فساد می‌گرایند و زندگی انسان تباه می‌شود.
مجموعه مطالب بیانگر آن هستند که بشر در کنار استفاده صحیح و اصولی از منابع خدادادی جهان، بایستی توجه شایسته‌ای به عواقب و جوانب اعمالی که برای توسعه و رفاه انجام می‌دهد، بنماید تا مبادا هواخواهی و رفاهِ افراطیِ نسلی، باعث بی‌بهرگی آیندگان و تباهی جهان شود.
حسن ختام این مطلب را به کلامي از امیر مؤمنان (ع) در این رابطه اختصاص می‌دهیم.
«به خدا سوگند هیچ ملتی از آغوش ناز و نعمت زندگی گرفته نشد مگر به واسطه گناهانی که مرتکب شدند، زیرا خداوند هرگز به بندگانش ستم روا نمی‌دارد». «نهج البلاغه»