اهمیت کلزا در زمستان‌گذرانی زنبور عسل

قسمت دوم

• تولید گیاهان ترانس ژنیک کلزا که به قارچ‌ها و حشرات مقاومت دارند، سبب کاهش مصرف سموم می‌شود و در پرورش زنبوران عسل، اهمیت بسیاری دارد
• زنبور عسل از هر هکتار‌ کلزا، 50 تا 100 کیلوگرم عسل با حداقل 29 درصد قند استخراج می‌کند و معمولاً کارگران، قند موجود در شهد گل‌ها و تعادل بین گلوکز، فروکتوز و ساکاروز را مبنای ترجیح یک گونه گیاه از گونه دیگر قرار می‌دهند
• بیشتر زنبورها به جمع‌آوری شهد تمایل دارند و زنبورهای عسل، بیشترین شهد را بین ساعت 8 تا 10 صبح جمع‌آوری می‌کنند
• زمان گلدهی کلزا در استان گلستان، مصادف با اواخر بهمن و اسفندماه است. در این زمان، کلنی‌های زنبور عسل برای پرورش لاروها و افزایش تخم‌گذاری ملکه به منابع شهد و گرده نیاز شدید دارند که این نیاز تا حدودی با گلدهی علف هرز شمی تأمین می‌شود

اشاره

در شماره قبل، پیرامون اهمیت کلزا در زمستان‌گذرانی زنبور عسل به بررسی اهمیت شهد و گرده در پرورش زنبورعسل پرداختیم که در این شماره، توجه علاقه‌مندان را به ادامه آن جلب می‌کنیم:

خواص دارویی گرده‌گل

گرده‌گل تقریباً دارای 35 درصد پروتئین است که این مقدار در موادغذایی طبیعی استثنایی است؛ به‌ویژه اینکه پروتئین‌های گرده از اسیدهای آمینه اساسی تشکیل شده‌اند که به‌وسیله بدن ساخته نمی‌شوند. گرده‌گل‌هایی که توسط زنبور عسل (Bee pollen) جمع‌آوری می‌شود، از خواص دارویی بسیار عالی زیر، برخوردار است:

1- تنظیم‌کننده عمل روده

گرده‌گل‌های جمع‌آوری‌شده توسط زنبوران، نوعی ماده غذایی عالی برای روده محسوب می‌شود که گاهی اوقات، آن را «پلیس روده» می‌نامند.

2- درمان یبوست

افراد مبتلاء به یبوست، بهتر است دوبار در سال و هر بار به ‌مدت یک ماه از گرده‌گل مصرف کنند. میزان مصرف آن 30 گرم (دو قاشق سوپخوری) در روز است و افرادی که قادر به مصرف این مقدار در یک وعده نیستند، می‌توانند چند وعده در روز استفاده کنند.

3- آرامبخش اعصاب

در بیماری‌های هیپرتونیک و بیماری‌های سخت دستگاه عصبی و ترشح غدد داخلی، تغذیه مخلوط عسل و گرده به نسبت یک‌به‌یک یا دوبه‌یک، نتیجه رضایت‌بخش داده است.

4- رفع کم‌خونی

5- اشتهاآور

6- رفع حساسیت

بیماران حساس به گرده‌گل، در صورت خوردن عسل یا درپوش‌های مومی «شان عسل» به‌سبب داشتن مقداری گرده‌گل، تدریجاً این بیماری را رفع خواهند کرد و بهبود خواهند یافت.

7- درمان ورم پروستات

مصرف گرده‌گل، تأثیر بسیار شدیدی بر هیپرتروفی پروستات (بزرگ‌شدن پروستات) که در مردان مسن بسیار رایج است، دارد. Alain Caillas (فرانسوی) به هر شخص بالای 50 سال، مصرف 15 گرم گرده‌گل را در روز برای اجتناب ورم پروستات توصیه می‌کند. به عقیده وی، با مصرف منظم و روزانه گرده‌گل، می‌توان از ناراحتی‌های شدید پروستات که با هیچ داروی دیگر قابل درمان نیست، جلوگیری کرد. وی مصرف آن را به‌خصوص در مراحل اولیه ورم پروستات مؤثر می‌داند. او همچنین روزانه یک قاشق قهوه‌خوری گرده‌گل را به بیمارانی که معده آنها قادر به هضم نان نیست و مبتلاء به ناراحتی روده و معده هستند، همراه با نان توصیه می‌کند.

8- درمان بیماری‌های کبد

Donwalter stamblu (1965) براساس مشاهدات بالینی خود، عقیده دارد که عسل، به‌ویژه آمیخته با ژله رویال و گرده‌گل، ماده درمانی نیرومندی برای درمان بیماری‌های گوناگون کبدی است و به بیماران مبتلاء به بیماری کبد که از بیمارستان مرخص می‌شوند، توصیه می‌کند که هر روز در صبحانه، تقریباً 50 گرم عسل، 50 میلی‌گرم ژله رویال و بعدازظهر، یک قاشق مرباخوری مخلوط گرده و عسل استفاده گردد.

N.Tsitsin، دانشمند روسی می‌گوید: زنبورداران همیشه عسل صاف‌نکرده را که حاوی مقداری گرده است، می‌خورند. به عقیده وی، گرده، سوخت‌وساز را آسان می‌کند و در بدن انسان، تأثر درمانی رضایت‌بخش دارد و معتقد است که خاصیت جوان‌سازی مجدد که به عسل نسبت داده شده، مدیون وجود گرده در آن است.

سایر خواص درمانی گرده‌گل عبارتند از: تحریک متابولیسم، سم‌زدایی از بدن و تقویت و رساندن موادمعدنی به آن.

موارد مصرف

گرده‌گل برای خستگی شدید فیزیکی، فشار عصبی، گریپ، بارداری، شیردادن، بی‌خوابی، کم‌حافظگی، ریزش مو، ناراحتی پوست، ناتوانی‌های جنسی، ضعف عمومی، راشیتیسم، تأخیر در رشد و کرم‌خوردگی دندان تأثیر بسیار دارد.

اثر کلزا در پرورش زنبور عسل

زنبور عسل، گیاهانی را ترجیح می‌دهد که غلظت قند در شهد گل‌های آن، بین 20 تا 40 درصد باشد و همچنین به گیاهانی که این نسبت شهد را با گل‌های زرد و آبی داشته باشند، بسیار علاقه‌مند است (این گل‌ها باعث انعکاس یا جذب نور ماوراء بنفش می‌شوند.). غلظت قند در خردل‌ها، بیش از 60 درصد است. تولید گیاهان ترانس ژنیک کلزا که به قارچ‌ها و حشرات مقاومت دارند، سبب کاهش مصرف سموم می‌شود و در پرورش زنبوران عسل، اهمیت بسیاری دارد.

گل کلزا، 4 غده ترشح‌کننده شهد (Nectaries) دارد. دو غده که در سطوح داخلی پرچم‌های کوتاه قرار گرفته‌اند، شهد بیشتری را در مقایسه با دو غده که در خارج حلقه‌ پرچم‌ها قرار گرفته‌اند، ترشح می‌کنند. شهد کلزا، محتوی گلوکز، فروکتوز و ریبوز است.

Hammer در سال 1952 گزارش کرد که غلظت قند شهد در صبح پایین است و در خلال روز افزایش می‌یابد و همچنین حتی در آب‌وهوای سرد و باد، بسیاری از زنبورها، گل‌های کلزا را ملاقات می‌کنند و با 30 تا 50 میلی‌گرم شهد با 45 تا 60 درصد قند به کندو برمی‌گردند (دوره گل‌دهی در بهمن و اسفندماه است.).

Haragsimova در سال 1960 گزارش کرد که به طور متوسط، گل کلزا 6/3 میلی‌گرم شهد با غلظت قند 29 درصد ترشح می‌کند.

گرده‌‌گل‌های خانواده براسیکا، خصوصاً شلغم و کلزا، محتوی 3 تا 24 درصد پروتئین و از بالانس موادمعدنی متعادلی برخوردار است. در مقایسه سایر دانه‌‌های روغنی، مانند کنجد و آفتابگردان، آنها مقدار پروتئین کمتر از 13 درصد دارند که برای تغذیه مناسب زنبورها ناکافی است. تولیدکنندگان محصولات کشاورزی و زنبورداران برای حداکثر سلامت کلنی‌ها و افزایش گرده‌افشانی و تشکیل دانه، بهتر است در نزدیکی زنبورستان، مزارع گیاهان خانواده براسیکا، خصوصاً کلزا و شلغم وجود داشته باشد.

بررسی‌های Maksymiuk در سال‌های 1956 و 1957 نشان داد که گل‌های کلزا، به ترتیب 3/9 و 7/11 میلی‌گرم شهد با  محتویات قند 32 و 39 درصد داشتند. در سال 1958 او از گل‌ها به جای یک‌بار در روز، سه‌بار در روز شهد، استخراج و مشاهده کرد که میزان ترشح شهد 7/26 میلی‌گرم با محتویات قند 35 درصد بود. او از تحقیقات خود چنین نتیجه گرفت که ملاقات‌های مکرر زنبور ممکن است سبب تولید شهد بیشتری شود.

زنبور عسل از هر هکتار‌ کلزا، 50 تا 100 کیلوگرم عسل با حداقل 29 درصد قند استخراج می‌کند و معمولاً کارگران، قند موجود در شهد گل‌ها و تعادل بین گلوکز، فروکتوز و ساکاروز را مبنای ترجیح یک گونه گیاه از گونه دیگر قرار می‌دهند و همچنین از هر هکتار کلزا 90 تا 170 کیلوگرم گرده که محتوی 3/4 تا 9/4 درصد ازت و 22 تا 25 درصد پروتئین است، استخراج می‌کنند که این دو ماده غذایی (شهد و گرده) سبب رشد نوزادان زنبور عسل می‌شوند و زنبوران پرستار با مصرف گرده توسط غدد هیپوفارنژ، ژله رویال ترشح می‌کنند که ماده اصلی برای تغذیه ملکه و لاروها است.

فری و نوتال در سال 1968، 187 زنبور را بررسی و ملاحظه کردند که بیشتر زنبورها به جمع‌آوری شهد تمایل دارند و زنبورهای عسل، بیشترین شهد را بین ساعت 8 تا 10 صبح جمع‌آوری می‌کنند.

Petkov و Belozerova در سال 1960 نشان دادند که زنبورهای عسل، 5 الی 9/5 ثانیه به ازای هر گل، وقت صرف می‌کنند؛ در حالی که زنبورهای A.tibialis و Andrena flaripes، حداقل دو برابر این مدت، وقت صرف ملاقات هر گل می‌کنند.

زنبور عسل در هر سفر جمع‌آوری، حداقل 300 گل را ملاقات می‌کند. همچنین Belozerova گزارش کرد که تعداد گل‌های کلزا که به‌وسیله زنبور عسل در هر دقیقه ملاقات می‌شود، 7/9 گل بود؛ در صورتی که در جنس‌های زنبور Andrena، 1/5 گل و در Tisialis، گل در هر دقیقه در فاصله 450 متری مزارع از زنبورستان بود.

کلزا یکی از معدود گیاهان زراعی است که در فصل زمستان که اکثر کلنی‌های زنبور عسل به‌صورت مصنوعی و با شکر تغذیه می‌شوند، منابع غنی عسل و گرده را در اختیار زنبوران قرار می‌دهند که این کار باعث کاهش هزینه نگهداری و پرورش زنبور عسل در استان گلستان شده است و از نظر اقتصادی، زنبورداران حداقل 10 کیلو شکر به ازای هر کلنی برای زمستان‌گذرانی صرفه‌جویی می‌کنند و با توجه به تعداد 30 هزار کلنی زنبور عسل استان، سالانه در مصرف 300 تن شکر به ارزش 150 میلیون تومان صرفه‌جویی می‌شود.

زمان گلدهی کلزا در استان گلستان، مصادف با اواخر بهمن و اسفندماه است. در این زمان، کلنی‌های زنبور عسل برای پرورش لاروها و افزایش تخم‌گذاری ملکه به منابع شهد و گرده نیاز شدید دارند که این نیاز تا حدودی با گلدهی علف هرز شمی تأمین می‌شود، اما به خاطر مبارزه با علف هرز شلمی در مزارع گندم، مقدار شهد و گرده شلمی برای پرورش و رشد مناسب کلنی‌ها کافی نیست. با کاشت کلزا در سطح وسیع، نیاز به گرده و شهد زنبوران رفع شده است، اما به دلیل سردی هوا و بالابودن رطوبت در شهد کلزا، نوش آب سبک‌تر است و هر زنبور در هر سفر، می‌تواند حداکثر تا 70 میلی‌گرم شهد را به کندو حمل کند.

در ارقام بهاره، کلزا به‌سبب کرم‌تر شدن هوا، شهد قند بیشتری نسبت به ارقام پاییزه دارد، اما تنها مشکل شهد و عسل کلزا این است که حاوی قندهای گلوکز، فروکتوز و ریبوز است. به علت داشتن گلوکز زیاد، منوهیدرات گلوکز موجود در عسل به سرعت و اغلب ظرف چند روز تا چند هفته متبلور و گرانوله می‌شود. اگر عسل‌گیری بلافاصله پس از گردآوری عسل و قبل از گرانوله‌شدن آن صورت نگیرد، با روش‌های معمولی، ناممکن و باعث خراب‌شدن موم خواهد شد.

عسل کلزا تقریباً سفیدرنگ است. در کل، شهد کلزا در فصل زمستان در تأمین انرژی مورد نیاز زنبوران (تولید گرمای 34 درجه سانتی‌گراد به‌وسیله زنبوران در منطقه پرورش لاروها، تهویه و خنک‌کردن کندو در تابستان با بال‌زدن‌های مکرر، انرژی لازم برای پرواز به خارج کندو و تهیه شهد و گرده، تغذیه لاروها و زنبوران جوان و ملکه و…) و گرده کلزا در تأمین پروتئین (پرشدن کیسه زهری زنبوران و استفاده در زنبوردرمانی، تولید ژله رویال توسط زنبوران پرستار برای تغذیه لاروها و ملکه‌، تأمین نیازهای اساسی بدن زنبوران و…) نقش دارند. مسئله آخر این است که در مزارع کلزا به‌سبب بالابودن درصد قند در شهد گل‌ها (35 تا 45 درصد) و بالابودن گرده، زنبوران عسل زود تشنه می‌شوند و لازم است که منابع آب کافی در مجاورت زنبورستان وجود داشته باشد. هر 150 کلنی زنبور عسل به‌طور طبیعی در فصل گرم، حدود 100 لیتر آب را کمتر از 3 ساعت مصرف می‌کند.