98-2-46
مراحل تهیه نشا در خزانه
و انتقال آن به زمین اصلی
در این بخش، ابتدا مراحل تهیه و انتقال نشاء معرفی شده و سپس هرکدام به اختصار و با تصاویر مربوطه، توضیح داده می‌شود.
1ـ تهیه و آماده‌سازی بستر کشت مناسب شامل مخلوطی از 50درصد خاک زراعی، 5درصد کود دامی کاملاً پوسیده، 5درصد پرلیت، 25درصد کوکوپیت و 15درصد خاک برگ (شکل 1)
2ـ پرکردن گلدان‌ها از مخلوط خاک آماده‌شده و بذرکاری با ادوات مربوطه (اشکال 2 تا 4)
3ـ حفاظت، نگهداری و آبیاری نشاها در خزانه به‌مدت حدود 45روز (شکل 5)
4ـ تهیه زمین و آماده‌کردن مزرعه اصلی برای انتقال نشا
5 ـ مصرف کودهای فسفره، پتاسه و 35درصد از کود نیتروژنه براساس نتایج آزمون خاک، قبل از انتقال نشا به زمین اصلی
6 ـ حذف بخشی از برگ‌های گیاهچه‌ها به‌منظور جلوگیری از تعرق زیاد قبل از انتقال نشا به مزرعه (شکل 6)
7ـ انتقال نشا از خزانه به مزرعه و کشت آن (اشکال 7 و 8)
8 ـ انجام اولین آبیاری (خاک آب) مزرعه بلافاصله پس از کشت نشا (شکل 13)
9ـ انجام آبیاری‌های بعدی طبق برنامه و روال معمول منطقه
10ـ مصرف مابقی کود سرک به‌طور یکجا قبل از انجام سومین آبیاری مزرعه
تهیه خاک مناسب
به‌منظور تهیه نشای موردنیاز، برای یک هکتار زراعت چغندرقند، به حدود 5/2تن مخلوط خاک نرم با دانه‌بندی کمتر از 5میلی‌متر نیاز است. این میزان خاک، با مخلوط‌کردن 50درصد خاک زراعی، 5درصد کود دامی کاملاً پوسیده، 5درصد پرلیت، 25درصد کوکوپیت و 15درصد خاک برگ تهیه می‌گردد. اجزای ذکرشده برای ترکیب‌شدن کامل با همدیگر و تهیه خاک کاملاً یکنواخت و با دانه‌بندی مناسب از غربال مناسب عبور داده می‌شود.
شکل 1ـ تهیه و آماده‌سازی خاک مناسب برای پرکردن گلدان‌ها و تهیه بستر بذر در خزانه
پرکردن گلدان‌ها و کشت بذر
گلدان‌های کاغذی پس از قرارگرفتن روی صفحه انگشتی (شکل 2)، با مخلوط خاک تهیه‌شده پر می‌گردد (شکل 3). رطوبت خاک برای پرکردن گلدان‌ها باید در حدود 60درصد ظرفیت زراعی باشد. رطوبت بیش از این مقدار، باعث فشردگی بستر بذر شده و جوانه‌زنی با مشکل مواجه خواهد شد. خشکی بیشتر خاک نیز باعث ریزش خاک از گلدان‌ها در هنگام جابه‌جایی می‌گردد.
با استفاده از صفحه کشویی بذر، درون هرکدام از گلدان‌ها (سوراخ‌های ایجادشده با صفحه انگشتی) یک عدد بذر چغندرقند قرار گرفته و با خاک پوشانده می‌شود (شکل 4). استفاده از صفحه کشویی برای کشت بذر در داخل گلدان‌ها، سرعت کشت بذر را چندین برابر افزایش می‌دهد.
شکل 3ـ پرکردن گلدان‌های کاغذی با خاک بستر تهیه‌شده با ترکیب مناسب
توجه به این نکته کاملاً لازم و ضروری است که بذر منوژرم مورداستفاده برای تهیه نشا باید از نظر جوانه‌زنی و سبز، از کیفیت بسیار بالایی برخوردار باشد.
شکل 4 ـ استفاده از صفحه کشویی برای کشت بذر در سلو‌ل‌های ایجادشده با صفحه انگشتی
پس از کشت بذر، از مخلوط خاک مناسبی که ترکیبی است از خاک نرم زراعی، کود دامی کاملاً پوسیده، خاک برگ و ماسه بادی و پرلیت، برای پوشاندن روی بذرها استفاده می‌گردد. مخلوط خاک مورداستفاده در این مرحله باید الک شده، نرم و بدون کلوخه باشد. پس از کشت بذر، بسته‌های گلدان آماده‌شده را در جای مناسبی به‌عنوان خزانه کنار هم قرار داده و به‌آرامی سطح آنها آبیاری می‌شود (شکل 5).
شکل 5 ـ خزانه نشای گلدانی پس از کاشت بذر گلدان‌ها (سمت راست) و مرحله رویش و کوتیلدونی گیاهچه‌ها در خزانه (سمت چپ)
آبیاری خزانه نشای گلدانی
برای جلوگیری از حرکت بذرها در اولین آبیاری، روی گلدان‌های کشت‌شده در خزانه با پارچه کتانی نازک پوشانده و پس از آن اقدام به آبیاری می‌گردد. لازم است در انجام آبیاری اول کاملاً دقت نمود که عملیات آبیاری به‌آرامی و به‌صورت مداوم انجام گیرد تا رطوبت لازم به انتهای گلدان‌های کاغذی نفوذ کند. آبیاری‌های بعدی باید به گونه‌ای صورت گیرد که علاوه‌بر تأمین رطوبت لازم برای جوانه‌زنی بذرها و ادامه رشد مناسب گیاهچه‌های روییده، از گسترش بیماری‌های قارچی که در اثر رطوبت بیش‌ازحد نیاز به‌وجود می‌آیند نیز جلوگیری گردد.
آماده‌سازی و انتقال نشاء
با انجام به‌موقع و مناسب عملیات داشت در خزانه، حدود 45روز پس از کشت بذر، نشاءهای تولیدشده به مرحله مناسبی از رشد خود رسیده و آماده انتقال به زمین اصلی خواهند بود. در فاصله زمانی کاشت بذر در خزانه و تولید نشا فرصت مناسبی برای تهیه و آماده‌سازی زمین و تهیه بستر برای انتقال نشا به زمین اصلی فراهم می‌گردد. با هدف جلوگیری از تعرق زیاد و خشک‌شدن نشاهای منتقل‌شده، بخشی از سطح تعرق‌کننده گیاهچه‌ها (اندام هوایی نشاها) قبل از انتقال، در خزانه حذف می‌گردد (شکل 6) سپس نشاها با استفاده از جعبه‌های ویژه انتقال از خزانه به مزرعه منتقل می‌شوند (شکل 7).
شکل 6 ـ حذف بخشی از سطح برگ‌ها به‌منظور جلوگیری از تعرق زیاد
شکل 7 ـ انتقال نشاها از خزانه به زمین اصلی در مرحله چهاربرگی
عملیات انتقال نشا با استفاده از نیروی کارگر و نشاکار دستی یا با استفاده از دستگاه نشاکار ماشینی صورت می‌گیرد (شکل 8).
شکل 8ـ انتقال نشا با استفاده از نشاکار دستی (سمت راست) و با ماشین نشاکار چهار ردیفه (سمت چپ)
طی سال‌های گذشته، در بعضی از مناطق دارای محدودیت منابع آبی کشور از جمله اصفهان، کرج، قزوین، اراک، ساوه و در تعدادی از حوزه‌های کارخانه‌های قند خراسان مانند جوین، فریمان، چناران و شیرین به‌صورت آزمایشی از سیستم کشت نشاء گلدان کاغذی استفاده شد که نتایج به‌دست‌آمده نشان از موفقیت‌آمیزبودن این روش کشت داشت. سیستم کشت نشایی در این مناطق که با هدف صرفه‌جویی در مصرف آب و بعد از آبگیری از غلات انجام شده بود، به‌طور متوسط عملکرد ریشه را 68درصد و عملکرد قند را 77درصد نسبت‌به کشت همزمان و مستقیم بذر افزایش داد.