98-5-46
اشاره
در شماره قبل در رابطه با چگونگی مبارزه با آفت موریانه در اماکن مسکونی و انبارهای کشاورزی و … به بررسی آفات مختلف از جمله موریانه‌ها پرداختیم و عناوینی همچون خلاصه بیولوژی موریانه‌ها، انواع موریانه‌ها و عملکرد هرکدام از آنها، مهم‌ترین تیره‌های موریانه چوب خشک، بررسی نحوه خسارت موریانه و راه‌های جلوگیری از خسارت موریانه‌ها به ساختمان را تشریح کردیم و سپس سموم مؤثر بر موریانه را توضیح دادیم؛ همچنین دشمنان طبیعی موریانه‌ها را برشمردیم که در زیر، توجه علاقه‌مندان را به ادامه این مطلب جلب می‌کنیم:
چگونگي مبارزه با آفت
با توجه به خسارت عديده، هم اكنون مسئله موريانه به صورت مشكل همگاني در آمده است كه بايد با آن برخوردي جدي صورت پذيرد. ضرورت دارد كه با كار روی این موضوع، راه‌حل‌هاي کاربردی و منطقه‌اي پيدا کرد و لازم است كه در ابتدا از پيشرفت آن به مناطق غيرآلوده جلوگیری کرد. مرحله بعد امحای آفت در مناطق آلوده است. در اجراي اين دستور كار، موارد زير پيشنهاد می‌شود.
الف ـ براي جلوگيري از نفوذ و پيشرفت آفت اين عوامل رعايت شود:
1 ـ از آنجا كه وجود رطوبت در خاك يكي از عوامل مهم و لازم جهت ادامه حيات موريانه است، حذف رطوبت خود عاملي است كه مي‌تواند عمليات مبارزه را با توفيق همراه سازد. اين عامل در ساختمان‌هاي مسكوني به خصوص در موقع شروع بنا امكان‌پذير است.
فنداسيون ساختمان بايد طوري ريخته شود كه بعداً شكاف و درز پيدا نكند، چون موريانه‌ها با استفاده از اين منافذ به ساختمان رسوخ می‌کنند و از طرف ديگر، كانال‌هاي خروج هرز آب در داخل ساختمان بايد طوري اجرا شوند كه ضمن داشتن شيب مناسب، دچار شكستگي نشوند و دريچه‌هايي كه بتوان از آنها نظارت لازم را در خروجي آب اضافه به عمل آورد، داشته باشند. تجربه ثابت کرده است كه ساختمان‌هاي خشك، كمتر به اين آفت مبتلا مي‌شوند.
2 ـ موريانه‌ها طالب هوایي آرام و ساكن در محيط زندگي خود هستند؛ بنابراين با برهم زدن اين آرامش مي‌توان اين خواسته را نيز از آنها گرفت. تهويه هوا در زير زمين‌ها، انبارها و جاهاي كم آمد و شد، يكي از عوامل كنترل‌كننده موريانه‌ها است؛ ضمناً در صورتي كه اطراف منازل و مناطق مسكوني، زمين‌هاي باير وجود دارد، تمیز نگه داشتن آن زمین‌ها باعث حذف عامل جذب موریانه‌ها می‌شود و با شخم يا بيل زدن اراضي مذكور مي‌توان نسبت به تخريب منافذ و گودال‌ها كه پناهگاه مناسبي براي موريانه‌ها هستند، اقدام کرد.
3ـ بعضي از مواد، خاصه چوب، تخته، كارتن، كاغذ و ساير مواد سلولزي، جاذب موريانه‌ها هستند؛ لذا عدم كاربرد اشيای چوبي يا حداقل كاربرد آنها همراه با فرم‌هاي آهني (به عنوان سپر) در ساختمان‌ها توصيه می‌شود. كاغذ و كتاب پس از استفاده بايد در كمدهاي فلزي قرار گيرند و باید از رها ساختن كارتن و كاغذ باطله در منازل و اطراف آنها جداً خودداري کرد.
4ـ مراقبت و بازبيني روزانه، خصوصاً در مناطق و قسمت‌هايي از خانه كه كمتر مورد استفاده‌اند، مي‌تواند در كشف و امحای موريانه‌ها مؤثر بوده و كنترل هر چه سريع‌تر آفت را امكان‌پذير سازد. اين كار در زماني كه موريانه‌هاي جنسي كامل و بال‌دار ظاهر مي‌شوند، مي‌تواند بسيار مفيد واقع شود.
5 ـ نصب توري در جلو درهاي ورودي و پنجره‌هاي ساختمان مي‌تواند مانع خوبي در مقابل ورود موريانه‌ها، خاصه هنگام پرواز به داخل ساختمان باشد.
6ـ هنگام جابه‌جايي اشيای چوبي و سلولزي بايد مطمئن بود كه مواد مذكور فاقد موريانه باشند. اگر چه موريانه‌ها موجوداتي اجتماعي‌اند و جدا از كلني اصلي خود و در صورت قطع ارتباط با آن، مدت زيادي دوام نمي‌آورند. اما از آنجا كه مرحله تكامل افراد جنسي تا هنگام پرواز در داخل مواد و ابنيه صورت مي‌گيرد و فقط براي تكثير و تشكيل كلني‌هاي جديد است كه از درون آن به خارج از لانه پرواز مي‌کنند، اين امكان وجود دارد كه لابه‌لای مواد چوبي و سلولزي كه قرار است جابه‌جا و به محل ديگر منتقل شوند. تعدادي از افراد جنسي كه فرصت پرواز نداشتند، موجود باشد و با حمل اين اشياء در منطقه جديد انتشار داده شوند.
7ـ غرس نهال و قلمه در خاك‌هاي ضعيف و غير زراعي موجب فرا خواني آفت مي‌شود؛ زيرا گياهان در اين گونه زمين‌ها رشد خوبي ندارند و اغلب خشك می‌شوند و غذاي مناسبي براي موريانه‌ها خواهند شد.
8 ـ خاك‌هاي زراعي آلوده به آفت كه از آنها جهت پركردن باغچه‌هاي جديد الاحداث استفاده مي‌شود، ممكن است كه باعث انتقال موريانه شوند، لذا در اين گونه موارد بايد از خاك‌هاي غير آلوده استفاده کرد.
9- كود دامي نيز ممكن است موجب انتقال آفت شود؛ زيرا اين كودها حاوي هوموس‌اند و موريانه از اين مواد نيز تغذيه مي‌کند؛ بنابراين لازم است كه قبل از كود پاشي آن‌را به دقت بازبيني كرد و پس از حصول اطمينان از سالم بودن آن استفاده شود.
10ـ خاك‌هاي دست‌ريز در ساختمان‌هاي جديدالاحداث هم ممكن است آلوده باشند و باعث انتقال آفت شوند؛ لذا دقت در اين کار نيز ضروري است. ضمناً بهتر است كه به جاي آبگيري كف ساختمان‌ها بعد از خاك‌ريزي (كه به منظور نشت‌دادن و جاي گير كردن خاك‌هاي دست‌ريز صورت مي‌گيرد) از غلطك استفاده شود. زيرا موريانه‌ها به اماكن مرطوب علاقه دارند.
11- ايجاد لايه‌هاي غير قابل نفوذ به ورود موريانه‌ها: براي جلوگيري از ورود اين آفت به اماكن مورد نظر مي‌توان از فرآورده‌هاي نفتي به تنهايي يا مخلوط با سموم شيميايي به طريق زير استفاده كرد.
1-11 با استفاده از محلول چهار يا پنج درصد سموم كلره در هنگام پي‌ريزي و كف‌ريزي ساختمان‌هاي جديد الاحداث مي‌توان موانعي در مقابل ورود موريانه ايجاد كرد. روش كار بدين صورت پيشنهاد مي‌گردد كه پس از تهيه محصول (با رعايت كليه جوانب ايمني) از آن به طور متناوب در بين مصالح ساختماني و در محل‌هاي ياد شده به كار گرفته شود. بدين طريق لايه‌هاي سمي ايجاد شده تا چندين سال مانع خوبي در مقابل ورود موريانه‌ها از كف و پي‌ساختمان‌ها خواهند شد. خاك باغچه و كود دامي ريخته شده در آن را نيز مي‌توان به همين طريق
ضدعفوني کرد.
2 ـ 11 در ساختمان‌هايي كه قبلاً احداث شده‌اند و در حال حاضر احتمال آلودگي دارند، چنانچه در اطراف اين ساختمان‌ها، زمين‌هاي باير وجود داشته باشند، بايد در مجاورت ديوارهاي آن كانال‌هايي به عرض و عمق حداقل 60 سانتي‌متر كنده و محلول چهار يا پنج درصد سموم كلره با رعايت اصول ايمني تهيه و در داخل كانال‌ها ريخته شود، بعداً باید خاك‌هاي مربوطه را نيز با همين محلول و به طور يكنواخت خيس کرد و سرجايشان گذاشت. اگر احتمال آلودگي از ساختمان‌هاي مجاور مي‌رود بايد در كنار محل مورد نظر و به فاصله يك متر از همدیگر، گودال‌هايي به سطح يك موزاييك و عمق حداقل 60 سانتي‌متر كنده و در داخل آنها تا حد اشباع از محلول چهار يا پنج درصد سموم كلره ريخت و بعداً خاك‌هاي مربوطه را نيز به همين محلول سمي آغشته کرد و سرجاي خود قرار داد.
ب ـ براي امحای آفت اين روش‌ها اعمال مي‌شوند:
1ـ ضدعفوني مناطق آلوده با گاز: چنانچه شرايط كار مهيا باشد و گازدهي به روش صحيح صورت گيرد، ضدعفوني اماكن آلوده با گاز از مؤثرترين روش‌هاي امحای موريانه‌هاست. براي اين كار بايد ابتدا مطمئن شد كه بين منطقه آلوده با ناحیه مجاور آن، تبادلات هوايي صورت نگيرد؛ بنابراين بايد تمامی درزها و شكاف‌هاي احتمالي و موجود را با مصالح مناسب مسدود کرد. سپس حجم مكان آلوده را محاسبه و به ازاي هر متر مكعب از آن مقدار پنجاه گرم سم داده شود. چون وزن مخصوص گاز از هوا سنگين‌تر است، تراكم گاز در مجاورت كف بيشتر می‌شود که لذا براي افزايش كارآيي گاز پيشنهاد مي‌شود كه با پنكه و با دور كم، هواي منطقه تحت گاز به هم زده شود، البته قبل از اين كار بايد مطمئن شد كه اين کار به خروج گاز و هدر رفتن آن منتهي نشود. مدت زماني كه بايد مكان آلوده زير گاز بماند، برحسب درجه حرارت محيط بين سه تا پنج روز در فصول سرد و گرم سال است. پس از طي ايام ياد شده و بعد از تهويه آن سكونت مجدد اشكال ندارد. معمولي‌ترين گازي كه براي ضدعفوني مكان‌هاي آفت زده مصرف مي‌شود، متيل برومايد است كه از قدرت نفوذ خوبي برخوردار است. اين گاز يكي از سمي‌ترين تركيبات شيميايي است و لذا كار با آن به مهارت و تجربه كافي نياز دارد، البته بايد توجه کرد كه اين گاز در دماي كمتر از 17 درجه سانتيگراد آن طور كه بايد بخار نمي‌شود.
2 ـ ضدعفوني نواحی آلوده با قرص‌هاي سمي تصعيد شونده (فسفيد آلومينيوم): اگر چه قدرت و نفوذ گاز حاصله از اين قرص‌ها به مراتب كمتر از گاز متيل بروماید است، در صورتي كه متيل برومايد در دسترس نباشد، از قرص استفاده مي‌شود. طرز كار با اين قرص‌ها همانند كار با گاز است و بايد تمامی درزها و شكاف‌هاي منطقه آلوده با نواحی مجاور به خوبي مسدود شود و سپس حجم كار محاسبه و به ازاي هر متر مكعب يك يا حداكثر دو عدد قرص در قسمت‌هاي مختلف مكان آفت‌زده گذاشته شود. زمان قرص‌گذاري حداكثر يك ساعت است؛ چون پس از انقضای اين مدت، قرص‌ها شروع به تصعيد شدن می‌کنند و گاز سمي تولید می‌شود که براي قرص‌گذار خطر مرگ را در بر خواهد داشت. پس از قرص‌گذاري محل كار را ترك کنید و تمامی درها را با مصالح مسدود نمایید. پس از سپری شدن 3 تا 5 روز(بسته به درجه حرارت محیط کار) و بعد از تهويه، مكان قرص‌گذاري شده قابل سكونت خواهد بود. گاز حاصله از قرص‌هاي فسفيد آلومينيم نيز بسيار سمي است، لذا کار با اين مواد هم به مهارت و تجربه نياز دارد. بايد توجه کرد كه نشت گاز در محيط اطراف محل كار، ضمن بالا بردن احتمال مسموميت براي همسايگان از كارآيي اين مواد در امحای آفت هم خواهد كاست. يكي از علائم نشت گاز، استشمام بوي سير در مجاورت اماكن قرص‌گذاري شده است.
3 ـ سمپاشي اماكن آلوده: اصولاً كار سمپاشي در مناطق مسكوني توسط افراد بي‌تجربه و ناوارد، کاری خطرناک است؛ چون مختصر بي‌احتياطي موجب مسموميت و احتمالا مرگ خواهد شد؛ لذا ضروريست كه اين افراد پيوسته جانب احتياط را در نظر داشته و به نكات نوشته شده در بروشور سموم توجه دقيق کنند، اما در حال حاضر به واسطه وجود عواملي نظير بالا بودن هزينه ضدعفوني و وسعت انتشار و تراكم آفت، ساكنان مناطق آلوده خود راساً به انجام اين كار پرخطر مي‌پردازند.
ضروري است مجدداً تأكيد شود كه اين افراد باید اولاً به اصول سمپاشي و ايمني توجه کنند و ثانياً از آنجا كه مبارزه غير صحيح در مواقع آلوده باعث پراكنده كردن و انتشار آفت و در نتيجه، ايجاد آلودگي در قسمت‌هاي ديگر مي‌شود؛ لذا سمپاشي بايد به صورتي انجام شود كه در اولين فرصت، آفت را نابود سازد. براي اين كار لازم است كه ابتدا محل كلني موريانه‌ها شناسايي، سپس در همان‌جا به امحای آفت پرداخته شود. در اين صورت موفقيت كار حتمي است. پيدا كردن كلني آفت، كاري نیازمند تجربه كافي و صبر وافر است، اما ذكر اين نكات مي‌تواند مشكل‌گشا باشد.
محل استقرار موريانه‌ها بر حسب گونه ممكن است غالباً در باغچه‌ها يا اراضي باير مجاور منازل باشد و در نواحی مي‌توان به محل كلني دست يافت، اگر چه نبايد محل‌هاي كم رفت و آمد و انبارها را از نظر دور داشت، لانه ممكن است در پاي ريشه درختان و درختچه‌هاي زينتي يا در پايين محل تماس پايه ميز، صندلي، مبل، صندوق و ساير مواد چوبي يا كاغذي با زمين يا پشت دكورهاي تخته‌اي بدون حائل فلزي که با ديوار در تماس‌اند ديده شود. با توجه به اين موضوع كه موريانه‌ها غالباً هنگام پرواز نسبت به ايجاد كانال و نقب‌هاي ظاهري و قابل رؤیت اقدام مي‌کنند، مشاهده اين آثار بيانگر اين واقعيت است آفت از ماه‌ها قبل در محل استقرار يافته‌است (كانال‌ها ممكن است كه براي دستيابي به منابع جديد غذايي هم‌زده شود)؛ به هر حال بايد با صبر و حوصله، دقت و با ابزار مناسب مانند ميله‌هاي نوك تيز و نازك و در صورت لزوم از تيشه و دريل، كانال‌ها را تعقيب نمود تا به كلني رسيد. در صورت كشف لانه، امحای آفت كار بسيار ساده‌اي خواهد بود. به اين منظور مي‌توان از محلول سموم شيميايي كلره به نسبت چهار يا پنج ليتر سم در صد ليتر آب يا در صد ليتر از مواد نفتي نظير نفت سفيد يا سياه، گازوئيل و ازت با رعايت اصول ايمني استفاده کرد و آنها را معدوم ساخت.
4ـ مبارزه با موريانه در اراضي زراعي: چنانچه موريانه‌ها در مناطق تحت كشت نباتات زراعي لانه داشته باشند، مي‌توان موضع آلوده را كند و از محلول چهار يا پنج درصد سموم كلره و تا حد اشباع در محل مذكور ريخت و پس از ضدعفوني خاك‌هاي كنده با همين محلول آنها را سرجاي اوليه قرار داد. اگر كلني آفت در مجاورت ريشه درختان و درختچه‌ها باشد، مي‌توان خاك و اطراف ريشه را تا حد امكان برداشت و از فرمول سمي گفته شده، اطراف ريشه را سمپاشي و بعد از ضدعفوني، خاك‌هاي كنده شده آنها را سر جاي خود قرار داد.
ادامه دارد …