استفاده از باکتری‌های محرک رشد گیاه به‌عنوان کود زیستی برای پایداری اکوسیستم‌های زراعی

98-5-44

مهندس مهدی حاجیلو، مهندس حمید سلیمی،
مهندس حمیدرضا اصغری، مهندس کاظم خاوازی

مسئله استفاده بی‌رویه و نادرست از سموم و کودهای شیمیایی بسیار جدی و از چند جنبه قابل بررسی است که از مهم‌ترین آنها، آسیب‌های زیست‌محیطی، بهداشتی و بُعد اقتصادی را می‌توان نام برد.
بقایا و آثار ترکیبات کود شیمیایی در محیط آب و خاک موجب برهم خوردن تعادل اکوسیستم‌ها می‌شود. این معایب کودهای شیمیایی و هزینه بالای تولید آنها باعث شد که تولید کودهای زیستی مورد توجه جدی قرار گیرد. در نظام‌های کشاورزی پایدار، کاربرد کودهای زیستی از اهمیت ویژه‌ای در افزایش باروری و حفظ حاصلخیزی پایدار خاک برخوردار است.
امروزه استفاده از ظرفیت‌های طبیعی ارگانیسم‌های مفید خاک‌زی با هدف بهره‌گیری از توانایی و پتانسیل آنها به‌ منظور تولید حداکثر محصول مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به سازگاری میکروارگانیسم‌ها با شرایط محیطی و اقلیمی زیستگاه خود، استفاده از باکتری‌های غیربومی که از مناطقی با ویژگی‌های متفاوت نسبت به شرایط اقلیمی کشور به‌دست آمده‌اند، برای تولید کود زیستی و استفاده از آنها در شرایط اقلیمی کشور، مسلماً از کارایی کافی برخوردار نخواهد بود.
بنابراین استفاده از باکتری‌های بومی که با شرایط خاک و اقلیم کشور سازگار هستند، برای تولید کود زیستی از ارزش ویژه‌ای برخوردار است. کودهای زیستی در مقایسه با کودهای شیمیایی از منافع اقتصادی و زیست‌محیطی فراوانی برخوردار هستند. کودهای زیستی علاوه بر صرفه اقتصادی، باعث پایداری منابع خاک، حفظ توان تولید در درازمدت و جلوگیری از آلودگی محیط‌زیست می‌شوند. از سوی دیگر، تولید محصولات غذایی باکیفیت که محصول کودهای زیستی است، نه‌تنها باعث رضایت خاطر مصرف‌کنندگان می‌شود، بلکه تأمین و تضمین سلامت جسمی آنان را نیز در پی دارد. امروزه اهمیت کودهای زیستی نه به‌خاطر تأمین نیازهای گیاه، بلکه کاربرد آنها از آن جهت که به محیط‌زیست آسیب نمی‌رسانند و به بهبود کیفیت محصولات کشاورزی و در نتیجه سلامت مصرف‌کنندگان کمک می‌کنند، از توجه ویژه‌ای برخوردار است. در این رابطه می‌توان انواع باکتری‌هایی را نام برد که از طریق بهبود رشد گیاه سبب افزایش عملکرد گیاهان زراعی می‌شوند.
این باکتری‌ها به‌وسیله (PGPR) محرک رشد گیاه، از طریق یک یا چند مکانیسم باعث افزایش رشد گیاهان می‌شوند.
سازوکارهای فعالیت باکتری‌های محرک رشد برای تحریک رشد گیاهان می‌تواند به‌صورت مستقیم مانند افزایش فراهمی زیستی عناصر غذایی یا غیرمستقیم مانند کنترل زیستی عوامل بیمارگر گیاهی انجام گیرد.
در این مقاله سعی بر آن است که به ارزیابی مزیت‌ها، محدودیت‌ها و موارد استفاده از این کودهای زیستی پرداخته شود، همچنین با نگاهی به کودهای زیستی PGPR و جایگاه آنها در ایران، با یادآوری مزایای استفاده از این‌گونه کودها، بر نقش مؤثر آنها در حفظ محیط‌زیست و سلامت انسان‌ها تأکید کند.