98-5-46
طرح ایجاد گلخانههای هایدروپانیک در مناطق کم آب
به کمک حمایتهای دولتی و مردمی و دریافت خدمات حرفهای از پیمانکاران قوت میگیرد:
تولید در مناطق کم آب با «هایدروپانیک»
تحقیقات، پیشبینیها و آمارها، جملگی گویای آن هستند که کشورمان هر سال به سوی خشکسالیهای بیشتری پیش میرود و به غیر از چند استان در شمال غربی و شمال کشورمان که از 800 تا 1600 میلیمتر ریزشهای آسمانی سالانه در این استانها وجود دارد، بقیه استانها، میانگین کمتر از 250 میلیمتر و در برخی نیز که شامل استانهای جنوبی از جمله سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، هرمزگان و خوزستان میشود، با کمتر از 60 میلیمتر بارندگی سالانه مواجهند.
بنابراین برای اشتغالزایی و کاهش مهاجرت روستاییان به شهرها و تبعات ناگوار اجتماعی و سیاسی آن، لازم است طرحهایی در این مناطق به اجرا درآیند که با کمترین مصرف آب، بیشترین تولید اقتصادی
حاصل شود.
احداث گلخانهها با کنترل کامل اتمسفر، میتواند ضمن صرفهجویی در آب و افزایش حدود ده برابری تولید در واحد سطح، راهکار مناسبی باشد، ولی از آنجا که در بسیاری از مناطق محروم، آب شیرین در مضیقه و مصرف آن برای تولید اقتصادی مشروط است، فقط روش «هایدروپانیک» میتواند اقتصادی بودن تولید را توجیه کند. اما در روش «هایدروپانیک» که کمترین مقدار آب برای تولید محاسبه شده، میتوان با تولید آب مقطر از طریق ایجاد فضایی که در کف گلخانه ایجاد میشود و در آن آب شور یا تلخ موجود در منطقه قرار میگیرد، با تبخیر و هدایت این آب به مخزنهای با ظرفیت معین و سازگار با مقدار نیاز گیاهانی که ریشههای آنها داخل محفظههای بدون خاک با آب جاری قرار دارد و تغذیه نیز در همین محفظهها صورت میگیرد، رشد و نمو گیاهان با کنترل نور، رطوبت و حرارت صورت میگیرد. از آنجا که این روش، گلخانهداری مدیریتهای حساب شده و فوق تخصصی با تبحر فراوان را میطلبد، صاحبان این قبیل گلخانههای «هایدروپانیک» ضرورت دارد که امور مدیریتی حرفهای از جمله تغذیه گیاهان، مبارزه با آفات، آبیاری و فروش محصولات را به پیمانکاریهای واجد شرایط بسپارند که البته عملکرد پیمانکاران باید تحت نظارت مراجع مسئول ذیربط باشد.
البته بخش دولتی از طریق بانک کشاورزی، وامهای ارزان قیمت 6 ـ 4 درصدی به ویژه در مناطق محروم، قایل شده است که پس از ایجاد واحدهای نمونه در مناطق مختلف، میتوان احداث آنها را توصیه و ترویج کرد و پیمانکاران متبحر با امکانات ویژه میتوانند نقش کلیدی در این زمینه به عهده بگیرند.
برای ایجاد و احداث یک واحد اقتصادی «هایدروپانیک» میتوان از فناوریهای مناسب و در عین حال پیشرفته و نوین استفاده کرد که برای تدارک چنین واحدهایی برای مثال یک هزار مترمربعی گلخانهای «هایدروپانیک»، میتوان حسب آیشهای به کار گرفته، از 150 تا 300 میلیون تومان هزینه کرد.
اما از آنجا که هدف از برپایی چنین گلخانههایی، اشتغالزایی در سطوح تولیدی و در عین حال ترویجی از یک سو و اقتصادی بودن، فراگیر شدن، دریافت خدمات فنی ـ مهندسی و تجاری از پیمانکاران حرفهای متبحر از جهات دیگر، واجد شرایط میباشد و در عین حال فراگیر شدن، ارتباط
آیندهنگرانهای با حمایتهای اعتباری دولتی نیز دارد، لذا توصیه میشود احداث و ایجاد چنین گلخانههایی را در مناطق خشک و کم آب بر مبنای دویست میلیون تومان در نظر گرفت که این چنین طرحی احتیاج به در اختیار داشتن حداقل 3 هکتار زمین سنددار دارد که این قطعات باید در نقاطی قرار داشته باشند که بیش از 100 متر با منابع آب شور یا تلخ فاصله نداشته باشند.
خاطرنشان میسازد که براساس ضوابط بانکی و مصوبات مربوط به استفاده از 1600 میلیارد تومان از صندوق توسعه ملی با بهره 6 ـ 4 درصد مربوط به اشتغالزایی در مناطق روستایی و عشایری، صاحب طرح میتواند بدین منظور، مبلغ دویست میلیون تومان با حداقل آورده شخصی دریافت کند که این مزیت حمایتی میتواند انگیزههای لازم را برای کشاورزان، سرمایهگذاران و علاقهمندان ایجاد کند و بدین ترتیب یک زنجیره تولیدی در گلخانههای «هایدروپانیک» را با پشتوانه دریافت خدمات از شرکتهای پیمانکاری کارآزموده ایجاد نماید.
بدیهی است که تولید برق چنین واحدهایی میتواند به کمک صفحات ذخیره برق سولار تأمین گردد که در اعتبار دویست میلیون تومانی لحاظ شده است. براساس تجربیات دریافتی، واحدهای گلخانهای دچار ضعف و ناکامی شدهاند که در صورت عدم رعایت این اصول، میتواند مجدداً این حرفه را دچار آسیب نماید و بدهکاریها بر دوش گلخانهدار سنگینی کند. گلخانهداری نیاز به تخصصهای عدیدهای دارد که از جمله میتوان به مدیریت کنترل آتمسفر داخل گلخانه، تغذیه گیاهان، مبارزه با آفات و پیش فروش محصولات تولیدی در آن اشاره کرد.
1ـ ایجاد یک کانال آب شور یا تلخ در وسط گلخانه، با ابعاد متناسب با طول و عرض سالن، به طوری که سرپوش سوراخداری بر روی آن نصب شود تا رفتوآمد داخل گلخانه را دچار مشکل نکند و در بیرون گلخانه نیز محفظهای تعبیه میشود که آب این کانال با رسوبهای داخل آن به راحتی قابل تخلیه باشد، از جمله تمهیدات تولید آب مقطر گلخانه و ذخیرهسازی در محفظههای تزریق به سیستم تغذیه گیاهان است. مقدار آب و تبخیر آن در فصول مختلف، متفاوت است که باید در هر منطقه به فراخور محاسبه و لحاظ شود تا طرح دچار کمآبی نشود که ضرورت دارد در فصول با تبخیر بالا، ذخیرهسازی آب در تانکرهای رزرو صورت گیرد.
حال چون اکثر صاحبان این قبیل طرحها دارای چنین تخصصهایی نیستند، لذا برای افزایش توفیق در مدیریت این طرحها توصیه میشود که گروههای مهندسان دوره دیده و متبحر، در تشکلهایی به امور خدماتی که شرح داده شد، بپردازند و بانک کشاورزی آمادگی دارد به این گروهها برای خرید وسایل لازم، وام پرداخت کند.
تجهیزات و ابزار لازم برای ارائه چنین خدماتی عبارتند از:
1ـ تهیه چند دستگاه وانت برای حمل وسایل مورد نیاز و محصولات تولیدی به بازار
2ـ تهیه چند دستگاه سمپاش استاندارد به فراخور تعداد گلخانههای تحت قرارداد
3ـ تهیه دستگاههای برداشت محصولات مختلف در گلخانهها، نوع خدمات توسط این شرکتها عبارتند از:
1ـ ایجاد یک کانال آب شور یا تلخ در وسط گلخانه، با ابعاد متناسب با طول و عرض سالن، به طوری که سرپوش سوراخداری بر روی آن نصب میشود تا رفتوآمد داخل گلخانه را دچار مشکل نکند و در بیرون گلخانه نیز محفظهای تعبیه میشود که آب این کانال با رسوبهای داخل آن به راحتی قابل تخلیه باشد، از جمله تمهیدات تولید آب مقطر گلخانه و ذخیرهسازی در محفظههای تزریق به سیستم تغذیه گیاهان است. مقدار آب و تبخیر آن در فصول مختلف، متفاوت است که باید در هر منطقه به فراخور، محاسبه و لحاظ شود تا طرح دچار کمآبی نشود. ضرورت دارد در فصول با تبخیر بالا، ذخیرهسازی آب در تانکرهای رزرو صورت گیرد.
2ـ محاسبه نیاز مواد غذایی گیاهان داخل گلخانه برحسب نوع، گونه و مقدار و زمان برداشت
3ـ کنترل و نظارت بر سیستمهای نرمافزاری گلخانه و رفع نقص سریع آنها در صورت آگاهیرسانی برای حفظ رطوبت، حرارت، نور برای تولید سبزینگی و کلروفیل پیشبینی شده در طرح
4ـ دفع آفات احتمالی با اصول بیولوژیک یا مبارزه تلفیقی با آفات با کمترین آسیب و ایجاد مسمومیت در گلخانهها
5 ـ بازارسازی و بازاررسانی براساس محتوای قراردادهای پیش فروش، به طوری که درصد عادلانه از سهم قیمت فروش به مصرفکننده، به گلخانهدار برگردد، که این فروش میتواند در صورت عرضه به بازارهای تازهخوری، کارخانههای صنعت غذا یا برای صادرات باشد.
در این راستا، واحد خدماتی میتواند بستهبندیهای بازارپسند را نیز به عهده بگیرد و برندسازی کند.
به نظر میرسد که در صورت تحقق شرایط ذکر شده در فوق، اجرای چنین طرحهایی بر حسب دوری یا نزدیکی به بازارهای فروش و رعایت استانداردهای تعریف شده و وصل شده به بازارهای صادراتی، بتوانند حداکثر در مدت 5 سال، کل سرمایهگذاری از جمله وامهای دریافتی را مستهلک کنند و اشتغالزایی مؤثر و کارسازی را نیز
موجب گردند.
براساس تحقیقات به عمل آمده، اگر در چهار طرف یک هکتار زمین زراعی کانالهایی به عرض 5 متر و به عمق یک متر حفر کنیم و آنها را با پوششهای قیراندود آببندی نماییم، میتوانیم روزانه روی تبخیر حدود 14 ـ 10 درصد آب در هر مترمربع در فصول گرم حساب باز کنیم که اگر سطح کل کانالهای 4 گانه را در 2 هزار مترمربع ضرب کنیم، میتوانیم روزانه 25 ـ 20 هزار لیتر آب مقطر در پوششهای پلاستیکی که آب تبخیر شده را به ناودانها و سپس به مخزنها هدایت میکنند، ذخیره کنیم، معادل 25 ـ 20 مترمکعب در روز برآورد میشود و ممکن است کفاف کشت و کار در فضای باز را برای بسیاری از محصولات ندهد، ولی همین مقدار آب اگر به فضای گلخانهای با روش «هایدروپانیک» هدایت شود، میتواند نه تنها برای روزهای گرم تابستان، بلکه برای سایر فصول با تبخیر کم نیز کفاف دهد، به شرطی که کلیه محصولات گلخانهای به صورت استفاده از نشای با کیفیت تعریف شده صورت گیرد. خاطرنشان میسازد که اگر کانالها و پوششهای پلاستیکی و ناودانکهای حساب شده با رعایت اصول فنی محاسبه و کارسازی شوند، میتوان سالانه حداقل حدود 5 ـ 3 هزار مترمکعب آب را تبخیر و پس از استفاده روزمره، مقداری از این آب را نیز برای کشت بعدی ذخیره کرد.
البته این محاسبات و پیشبینیها امروز فقط یک فکر است و در تئوریها جای میگیرد. اگر در بخش دولتی یا خصوصی این طرح به صورت پایلوت پیاده شود، به امتحانش میارزد، زیرا شاید بتوان از آبهای شور و تلخ استانهای خشک برای تولید
استفاده کرد.